Khi những cánh hoa anh đào rừng bung nở rực sáng ven những con đường làng và những vườn cà phê bắt đầu nở hoa trắng muốt, tỏa hương thơm ngây ngất… cũng là dấu hiệu cho biết người Bah Nar ở làng Dêr Tul đã kết thúc công việc mùa màng, bắt đầu chuẩn bị cho mùa lễ hội lớn nhất trong năm. Chị em trong làng bắt đầu tụ họp lại từng nhóm, bắt tay vào làm men lá, làm rượu cần để sẵn sàng cho chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán và những lễ hội đầu năm .

Chị Đinh Thị Manh, làng Đêtul, Đăk sơmei,Đăk Đoa, Gia Lai cho biết: “Có nhiều cách để làm men khác nhau, tùy thuộc theo nhu cầu mình sử dụng. Muốn uống rượu ngọt thì làm cách khác, muốn rượu cay thì làm cách khác, như ở làng mình thì chỉ làm rượu bằng cách như thế này thôi”.

Khi men nấu các loại rượu được bán phổ biến khắp nơi, ngay ở các tạp hóa thôn, làng, thì người BahNar ở làng Đê Tul lại ưa dùng một thứ men lá riêng để làm rượu cần. Làm men lá tốn khá nhiều thời gian, công sức và phải trải qua nhiều công đoạn nên phụ nữ ở đây thường chia nhau theo từng nhóm từ 10 đến 15 người để làm. Men lá được làm từ nguyên liệu chính là gạo ngâm nước, ơt, củ riềng, và nước được chắt lọc từ vỏ cây Hyam. Các nguyên liệu sau khi được trộn đều lại với nhau bắt đầu được cho vào cối giã. Giã càng đều tay thì sẽ càng thấm, càng quyện vào nhau và men rượu sẽ càng thơm ngon.

Chị Đinh Thị Ngọc Minh, Phó Chủ tịch HLHPN huyện Đak Đoa, Gia Lai cho biết: “Một thời gian dài thì người làng không làm men lá, mà dùng men rượu Trung Quốc để làm rượu cần cho nhanh và tiện lợi. Men rượu đứng trước nguy cơ mai một, mình rất lo. Đã bàn với tổ chức hội đi vận động từng chị em trong làng để tạo lập lại các tổ làm men lá. Bây giờ đã có nhiều người yêu thích, sử dụng men này rồi, người già, người trẻ đều thích nên cũng mong muốn được nhiều người biết đến men của người làng mình”.

Men sau khi làm xong sẽ được ủ 3 ngày 3 đêm, sau đó mang lên gác bếp lửa để cho men giữ được hương vị, không bị côn trùng vào đục khoét. Men có thêm hương vị của khói bếp thì nấu rượu mới ngon, đậm đà hơn. Sau 1 tuần thì có thể mang ra để làm rượu, làm đến đâu mang ra đến đó, còn lại sẽ để tích trữ trên gác bếp. Lá Hyam dùng để lót vào đáy ghè trước khi cho nguyên liệu vào thay vì dùng vỏ trấu. Lá Hyam sẽ kết hợp với men được làm từ vỏ cây Hyam sẽ cho ra một loại rượu có mùi thơm, ngọt đặc trưng.

…Men lá rượu cần của người BarNah ở Đăk Sơ mei giờ đây không chỉ là sản phẩm mang đặc trưng truyền thống mà còn là nét văn hóa độc đáo đang được chính quyền, hội đoàn thể tại đây có những nỗ lực gìn giữ, bảo tồn.

Chị Nguyễn Thị Minh Hiếu, Chủ tịch Hội LHPN xã Đăk sơmei, huyện Đăk Đoa, Gia Lai nói: “Hội cũng mong muốn men rượu được nhiều người biết đến để gìn giữ được nét truyền thống này. Hội cũng tập hợp chị em thành lập tổ liên kết, nếu nơi nào muốn thì có thể liên hệ cung cấp, để mọi người đều được thưởng thức loại men rượu độc đáo của người làng”.

Với quy trình sản xuất hết sức công phu, men lá của đồng bào BarNah ở ĐăkSơmei khiến rượu cần ở đây trở thành thức uống với chất men cực kì độc đáo không giống với loại men nào. Rượu cần men lá có nồng độ nhẹ, hương vị nồng nàn, dẫu say nhưng không mệt, không đau đầu, người làng vẫn làm việc bình thường vào ngày hôm sau. Đó cũng là lý do men lá ngày càng được nhiều người trong làng, xã ưa dùng, khi rượu cần luôn phổ biến trong đời sống người dân, đặc biệt trong những dịp Lễ hội, Tết đến xuân về….

 Minh Lý,  Ngọc Hà, Mạnh Hà