“Chủ nghĩa dân tộc vaccine” mà Tổ chức Y tế Thế giới cảnh báo lại được châm ngòi tại chính châu Âu – nơi vẫn tự hào về sự bình đẳng.

Giữa Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu đang tồn tại một cuộc chiến mang tên “Ai là người được hưởng lợi nhiều hơn trong việc tiếp cận vaccine COVID-19?”. Và theo WHO, việc các nước ưu tiên lợi ích quốc gia mình trong việc tiếp cận và phân phối vaccine ngừa COVID-19 chính là biểu hiện của “chủ nghĩa dân tộc vaccine”.

Tại châu Âu, câu chuyện “chủ nghĩa dân tộc vaccine” đang nóng lên hơn bao giờ hết.

Cuộc tranh cãi xoay quanh việc hãng được AstraZeneca của Anh vi phạm thỏa thuận kí với EU, khi hãng này mới đây tuyên bố sẽ không thể cung cấp đủ số lượng vaccine như EU mong đợi vào cuối tháng 3 tới đây. Phía EU rất tức giận khi cho rằng công ty này đang dần hoàn tất quá trình giao vaccine cho Vương quốc Anh và “ngó lơ” EU.

EU thậm chí đã tiến hành kiểm tra nhà máy của AstraZeneca tại Brussels, Bỉ để đảm bảo rằng lời giải thích cho sự chậm trễ là thoả đáng. Trước đó, AstraZeneca biện hộ việc giao chậm vaccine cho EU là do sự cố tại nhà máy của hãng này tại Bỉ. Trong khi đó, hãng tin AP thì cho rằng, do EU đặt mua vaccine từ sớm với giá rẻ nên không loại trừ khả năng nhà sản xuất muốn trì hoãn để bán cho các nước khác với giá cao hơn.

SIẾT CHẶTQUY ĐỊNH VỀ XUẤT KHẨU VACCINE

Trong một động thái mang tính dằn mặt các hãng dược và London, Liên minh châu Âu EU tuyên bố sẽ thắt chặt các quy định về xuất khẩu vaccine COVID-19 qua biên giới Cộng hòa Ireland (thuộc EU) sang Vương quốc Anh.

Thậm chí, Uỷ ban châu Âu EC còn tuyên bố có thể cấm xuất khẩu vaccine COVID-19 tại các nhà máy sản xuất đặt tại các nước thành viên EU. Theo đó, các nhà máy tham gia hợp đồng mua bán vaccine sẽ phải xin cấp phép xuất khẩu vaccine tới các quốc gia bên ngoài khối. Kế hoạch xuất khẩu cũng cần phải được đệ trình trước 3 tháng. EU cũng đưa ra lời cảnh báo, nếu vaccine COVID-19 bị xuất sang các nước thứ ba với mục đích thu thêm lợi nhuận, EU sẽ sử dụng “tất cả các biện pháp có thể để ngăn chặn”.

Theo các quan chức Liên minh châu Âu, việc siết chặt xuất khẩu vaccine sẽ buộc các công ty dược phẩm phải khai báo cụ thể về số lượng cũng như điểm đến của bất kỳ lô vaccine nào. Chủ tịch Hội đồng châu Âu, ông Charles Michel, cũng cho biết có thể giành quyền kiểm soát sản xuất vaccine nếu những biện pháp trên là chưa đủ để những liều tiêm đầu tiên được đưa đến tay người dân EU.

Quyết định mới này hiện đang vấp phải sự phản đối kịch liệt của Vương quốc Anh. Trong bối cảnh căng thẳng tranh chấp giữa EU và hãng dược phẩm AstraZeneca của Anh leo thang, chủ tịch Ủy ban EU Ursula von der Leyen và Thủ tướng Anh Boris Johnson đã có cuộc điện đàm bất ngờ. Theo đó, ông Boris Johnson bày tỏ sự quan ngại về động thái của EU đối với hoạt động xuất khẩu vaccine.

SỰ TRẢ THÙ?

Các quy định mới được coi như một “sự trả thù” của EU trước việc các công ty dược phẩm đã không tôn trọng những hợp đồng đã ký kết về việc cung ứng vaccine phòng COVID-19.

Với quan điểm “châu Âu là trên hết”, EU đang nỗ lực tái khởi động một lần nữa chiến dịch tiêm chủng sau khi hãng dược AstraZeneca (Anh) cho biết sẽ không thể cung cấp đủ lượng vaccine trong các lô hàng đầu tiên do khâu sản xuất gặp trục trặc. Hãng dược phẩm Pfizer (Mỹ) cũng tuyên bố tạm thời giảm lượng vaccine cung cấp cho châu Âu để cải thiện năng lực sản xuất. Đáp lại, phía EU yêu cầu AstraZeneca lấy nguồn vaccine cung cấp cho Vương Quốc Anh để bù đắp cho sự thiếu hụt này. Nút thắt bế tắc, đến nay, vẫn chưa được tháo gỡ.

Ông Charles Michel trước đó đã thảo luận về việc sử dụng một quyền hạn đặc biệt trong hiệp ước của khối, vốn sẽ giúp EU can thiệp vào quá trình sản xuất vaccine. Theo đó, EU có thể buộc các nhà sản xuất chia sẻ công thức, cơ sở sản xuất, thậm chí là tịch thu bằng sáng chế. Tuy nhiên, quyền hạn này chỉ được thực hiện như một biện pháp cuối cùng.

Tuy nhiên, theo Liên đoàn các ngành công nghiệp và hiệp hội dược phẩm châu Âu, “các biện pháp trả đũa trong thời điểm nhạy cảm này sẽ không mang lại lợi ích cho bất kỳ ai”. Thậm chí, Phòng Thương mại Quốc tế còn quan ngại rằng “tác động từ các nước thứ ba có thể xói mòn các chuỗi cung ứng thiết yếu”.

Mặc dù phía EU khẳng định mục tiêu cuối cùng của quy tắc trên nhằm đảm bảo rằng các quốc gia thành viên EU nhận được vaccine theo đúng hợp đồng, liên minh này vẫn vấp sự phản đối kịch liệt từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khi cho rằng các quy tắc xuất khẩu mới là “không hữu ích”, thậm chí có thể châm ngòi mâu thuẫn với Anh sau khi nước này chính thức hoàn tất việc rút khỏi EU. Theo đó, Tổng giám đốc WHO ông Tedros Adhanom Ghebreyesus cảnh báo sự gián đoạn chuỗi cung ứng vaccine có thể lan rộng khắp thế giới và làm đình trệ cuộc chiến chống lại COVID-19.

Giới chức các nước đang chịu áp lực lớn sau những gián đoạn trong quá trình sản xuất những lô vaccine đầu tiên. Họ cho rằng, những lời giải thích cho sự chậm trễ của các hãng dược là không thoả đáng. “Chúng tôi có kế hoạch khiến các hãng dược phẩm phải tôn trọng hợp đồng mà họ đã ký bằng cách sử dụng các công pháp lý sẵn có” – Ông Charles Michel khẳng định. Cổ phiếu của AstraZeneca đã giảm 1,7% ngay khi bước vào phiên giao dịch đầu tiên trong tuần.

EU đã công bố một dự thảo luật cho phép khối này hạn chế xuất khẩu các loại thuốc và hoạt chất thiết yếu. Điều này có thể tác động trực tiếp tới hãng dược Pfizer và AstraZeneca – những công ty đặt phần lớn nhà máy sản xuất vaccine chủ chốt tại quốc gia châu Âu là Bỉ. Phía EU khẳng định “Biện pháp này không nhằm vào bất kỳ ai”, đồng thời công bố danh sách hàng chục quốc gia được miễn trừ các biện pháp kiểm soát, bao gồm những nước có thu nhập thấp. Tất nhiên, Vương quốc Anh không nằm trong danh sách này.

Hệ thống cấp phép xuất khẩu vaccine, theo kế hoạch của EU, sẽ phản ánh đúng những gì châu Âu áp dụng đối với các thiết bị bảo vệ cá nhân như khẩu trang, găng tay và đồ bảo hộ hồi năm ngoái. Biện pháp mới này sẽ kéo dài đến cuối tháng 3 và có khả năng sẽ được gia hạn thêm. Theo các quan chức EU, mục tiêu chính là hướng tới sự minh bạch trên thị trường vaccine.

Hiện EU đã đạt được các thỏa thuận với các nhà phát triển vaccine với tổng 2,3 tỷ liều cung cấp cho 27 quốc gia của khối. Trong số đó, AstraZeneca chiếm 400 triệu liều. EU cũng đã đầu tư 2,7 tỷ euro (3,8 tỷ USD), trong đó 336 triệu euro (408 triệu USD) dùng để tài trợ cho việc sản xuất huyết thanh AstraZeneca tại 4 nhà máy tại châu Âu. Phía EU và AstraZeneca mới đây cũng công khai hợp đồng vaccine COVID-19, vốn đang được coi là tâm điểm của cuộc tranh cãi.

Chưa rõ cuộc tranh cãi giữa EU và các hãng vaccine sẽ đi về đâu? Vốn là châu lục mang niềm tự hào về sự bình đẳng, cuộc chiến giành vaccine hiện nay cho thấy “Chủ nghĩa dân tộc vaccine” đang lên ngôi, trong khi WHO cảnh báo điều này sẽ làm trầm trọng thêm đại dịch.

Theo VTV