Những ngày đầu năm mới Ất Tỵ, dòng họ Puih ở làng Ghè, xã Ia Dơk, huyện Đức Cơ tổ chức lễ bỏ mả-lễ Pơ Thi-theo phong tục của người Jrai. Đa số các gia đình trong dòng họ đều thuộc diện khá giả nên đã tổ chức lễ lớn để chung vui với người đã khuất. Theo quan niệm, lễ bỏ mả chính là ngày hội để người sống gặp gỡ lần cuối với người quá cố trước khi tiễn biệt họ về một thế giới khác. Kể từ đây, người sống đã tròn bổn phận và không phải chăm lo gì cho người chết để họ tái sinh vào kiếp khác và sống một cuộc đời mới. Những tài sản của gia đình cũng sẽ được phân chia và đem ra nhà mồ cho người đã khuất. Từ đêm hôm trước đến ngày hôm sau, cùng với tiệc liên hoan, bà con dân làng cùng đánh chiêng và múa xoang tiễn biệt người chết và mong muốn người chết sẽ có “cuộc sống mới” tốt hơn.

Ông Kpuih Ố – Làng Ghè, xã Ia Dơk, huyện Đức Cơ nói: “Theo phong tục ngày xưa đến giờ, người nào chết lâu rồi thì mình bỏ đi, 30 năm, 40 năm chẳng hạn. Chứ 1 năm, 2 năm bỏ không có đâu. Ví dụ như hôm nay, bố mẹ mình chết lâu ngày rồi thì bỏ luôn”.

Ngoài lễ bỏ mả, hiện nay, bà con Jrai ở các làng đồng bào dân tộc thiểu số của xã Ia Dơk, huyện Đức Cơ vẫn duy trì một số nghi lễ truyền thống như lễ thổi tai, lễ cúng giọt nước hay cúng nhà rông. Trong các lễ hội, nét văn hóa vẫn đang được lặng thầm duy trì, những tiếng cồng chiêng Tây nguyên vẫn ngân vang. Xã Ia Dơk cũng là địa phương có nghệ nhân kể khan nổi tiếng Rơ Mah Kim và một số nghệ nhân chỉnh chiêng, tạc tượng. Hàng năm, vào mùa lễ hội, bà con dân làng thường tổ chức các lễ cúng Yàng để cầu mong sức khỏe, mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi…

Ông Kpuih Vinh – Làng Ghè, xã Ia Dơk, huyện Đức Cơ chia sẻ: “Thường thường hàng năm thì khi gặt lúa thì phải cúng lúa mới, dọn dẹp giọt nước rồi cúng một năm, một lần, rồi cúng cây đa đây. Bà con tập trung, thanh niên, phụ nữ đều đủ hết để cúng cây đa. Ngày thứ 2, theo phong tục tập quán, khi gặt lúa thì cúng”.

Trong những năm gần đây, bà con Jrai ở các làng của xã Ia Dơk đều ý thức được việc bảo tồn các giá trị văn hóa, các lễ hội truyền thống của dân tộc mình qua việc thường xuyên tổ chức nhiều lễ hội như lễ Pơ Thi, lễ mừng lúa mới, lễ cúng nhà rông hay cúng giọt nước. Làng nào cũng thành lập được các đội cồng chiêng, đội múa xoang và thường xuyên trình diễn trong lễ hội. Những người già luôn chỉ dạy cho con cháu các bài dân ca Jrai, chỉ dạy cách đánh cồng, đánh chiêng và những điệu múa xoang truyền thống.

Ông Rơ Lan Nhin – Công chức Văn hóa – Xã hội xã Ia Dơk, huyện Đức Cơ      cho biết: “Tại xã Ia Dơk thì vẫn còn lưu giữ và bảo tồn được những lễ hội nét văn hóa đặc sắc như lễ bỏ mà, lễ Pơ Thi. Bên cạnh lễ Pơ Thi thì còn lễ thổi tai, lễ cúng giọt nước, lễ cúng nhà rông và còn nhiều lễ hội khác nhau. Ngoài các lễ quan trọng như thế thì việc mà bảo tồn những văn hóa truyền thống như là ở các thôn làng còn giữ được nhiều bộ chiêng. Các thôn làng cũng giữ gìn và phát huy múa xoang, đặc biệt là giữ trong các lễ hội”.

Việc gìn giữ các lễ hội truyền thống của bà con dân tộc thiểu số  ở xã Ia Dơk đã góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc của dân tộc. Đồng thời qua đó động viên, khuyến khích bà con tiếp tục đóng góp công sức xây dựng quê hương, xây dựng thôn làng ngày càng giàu đẹp

Minh Châu