Theo dòng chảy thời gian, đến nay trên vùng đất An Khê vẫn còn đó những công trình, kiến trúc văn hóa, lịch sử độc đáo với tất cả vẻ đẹp cổ truyền và vẹn nguyên của một làng quê xưa. Điểm nhấn đặc sắc nhất cho nét đẹp ấy chính là không gian của những ngôi nhà cổ – Không gian này, phản ánh một phần kho tàng văn hóa và nghệ thuật kiến trúc của người Việt trên vùng đất Tây Sơn Thượng!
Những ngôi nhà cổ có niên đại gần 400 năm tuổi trên vùng đất An Khê không chỉ được giữ lại như một nhân chứng gắn liền với nhiều mốc son của lịch sử mà nó còn ẩn chứa trong đó những tinh túy của người Việt khi dựng lên ngôi nhà của mình. Ít cửa, cổ kính nhưng luôn tạo được sự thoáng mát và thân thiện cho khách mỗi khi đến thăm nhà. Tuy diện tích không lớn nhưng nhà cổ của người Việt xưa lại có lối kiến trúc giản dị, khiêm nhường và hòa nhập với đồng quê. Tất cả, thể hiện rõ nét đẹp của một không gian văn hóa sống cũng như tính cách hiền hòa, chân thật của người dân Việt.
Ông Phan Duy Tiên, Nguyên Trưởng phòng Văn hóa Thông tin thị xã An Khê, Gia Lai nói: “Nhà này của người Việt hay nói cụ thể phân biệt ra là của người Kinh lên lập nghiệp ở vùng này. Kiến trúc thì nó theo kiến trúc của người Việt cổ, bên trong các cột kèo, xuyên, trính cũng như cái rầm thì trước đây dùng bằng vỏ cây, trên thì đắp đất làm cho cái nhà được mát và đến nay các phần vẫn được giữ nguyên, chỉ mái ngói quá trình lâu năm bị hư hỏng nên mới thay lại”.
Ngày nay, không gian sống được mở rộng đã biến các ngôi nhà có tuổi đời hàng trăm năm này thành những nhà thờ họ. Ngôi nhà cổ của ông Bùi Tấn Sinh được tổ tiên xây dựng cách đây đã gần 400 năm vẫn còn giữ được nguyên trạng kết cấu và những nét chạm khắc. Đặc biệt, khu vực thờ tự được chủ nhà dành một khoảng diện tích, không gian lớn, bài trí hết sức trang trọng, thể hiện sự biết ơn đối với những người đã có công khai sơn, lập ấp và xây dựng lên ngôi nhà. Tuy nhiên, qua nắng, qua mưa các ngôi nhà cổ cũng đã nhuốm màu thời gian.
Anh Huỳnh Ngọc Bích, Chủ nhà cổ phường An Phú, thị xã An Khê, Gia Lai cho biết: “Nếu được sửa chữa thì vẫn phải giữ lại nguyên bản. Trước kia ông bà khó khăn nhưng đã xây và giữ được ngôi nhà, nay kinh tế thị trường đã thay đổi thì ngày nay anh em trong gia đình cũng có gắng làm ăn để giữ lại ngôi nhà này. Nếu mà được các cấp chính quyền hỗ trợ trùng tu, thì gia đình hi vọng nó sẽ trở thành một điểm đến tham quan của mọi người khi đến với Gia Lai”.
Tại thị xã An Khê hiện nay chỉ còn có 2 đến 3 ngôi nhà cổ có niên đại hàng trăm năm tuổi đã và đang được bảo tồn, lưu giữ. Việc giữ gìn mái nhà thuần Việt không chỉ có ý nghĩa bảo tồn những công trình kiến trúc đẹp mà còn để bảo tồn một không gian văn hóa cho con cháu đời sau, để những vùng quê Việt còn dấu ấn của sắc màu văn hóa truyền thống./.
Kim Ngân, Ksor Tuối