An Khê – Là vùng đất nằm ở phía Đông tỉnh Gia Lai, thuộc vùng Tây Sơn Thượng đạo xưa kia, nơi phát tích, khởi nguồn căn cứ địa của phong trào nghĩa quân Tây Sơn đã đi vào lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, là vùng đất địa linh nhân kiệt, là nơi chứa đựng nhiều nét văn hóa cổ xưa, nơi đây hiện vẫn còn lưu giữ những lễ hội mang đậm sắc thái dân gian… Hãy đến với vùng đất An Khê để khám phá, trải nghiệm tìm hiểu những giá trị văn hóa cổ xưa mà các thế hệ cha ông đã tạo dựng cho vùng hào hùng này
Từ thế kỷ XVIII, vùng đất An Khê-Tây Sơn Thượng Đạo được anh em nhà Tây Sơn lựa chọn xây dựng làm căn cứ địa buổi đầu dựng nghiệp, chiêu binh luyện võ, gây dựng quân đội và tổ chức khởi nghĩa, làm nên chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa lẫy lừng năm 1789. Vì thế, ngoài những giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc mà phong trào khởi nghĩa nông dân Tây Sơn lưu dấu, còn để lại những tinh hoa của võ thuật cổ truyền trên vùng đất này. Từ cái nôi ban đầu là đất võ Tây Sơn Bình Định, di sản võ học cổ truyền cũng được lưu truyền song hành trên đất An Khê. Trải qua nhiều thăng trầm, võ thuật cổ truyền trên đất An Khê vẫn được gìn giữ, bảo tồn và tạo nên giá trị riêng. Qua các thế hệ, nhiều võ phái đã hình thành và lưu truyền căn bản những tinh hoa quyền thuật, binh khí trong võ nghệ của mình. Ngày nay, hậu duệ, môn sinh của các dòng võ cổ truyền đã kế thừa, phát huy và làm rạng danh cho nền võ học An Khê…
Võ cổ truyền Việt Nam nói chung không chỉ là một môn thể thao đơn thuần mà đã trở thành một bộ phận của nền văn hóa thể chất và là một trong những di sản văn hóa phi vật thể quý báu của dân tộc, Võ cổ truyền vùng Tây Sơn Thượng đạo ít nhiều cũng tạo được những giá trị riêng: Sản sinh trên nền tảng lịch sử, văn hóa của vùng đất thiêng tụ nghĩa và vẫn tiếp tục hiện diện, song hành cùng đời sống võ thuật của dân tộc Việt…
Quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo
An Khê có 10 điểm di tích trong tổng số 17 điểm di tích của quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo đã được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích Lịch sử-Văn hóa cấp quốc gia ngày 14-6-1991, trong số đó, trước hết phải kể đến 3 địa danh gắn liền với tên tuổi của Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ. Đó là Hòn Bình, hay còn gọi là núi Ông Bình được đặt theo tên của Nguyễn Huệ, là nơi ông đóng quân để canh giữ, ngăn chặn những cuộc tiến công của quân Nhà Nguyễn từ vùng Hạ đạo lên Thượng đạo. Núi Ông Nhạc nằm ở phía Tây Nam núi Ông Bình, gần đèo An Khê, ngọn núi này là nơi Nguyễn Nhạc đóng quân trong buổi đầu tập hợp lực lượng khởi nghĩa. Núi Ông Lữ là hòn núi nhỏ, nằm ở phía bắc đường quốc lộ 19 hiện nay. Tương truyền, đó là nơi đóng quân của Nguyễn Lữ để bảo vệ kho binh lương tại khu vực Gò Kho về mặt phía nam…
Những điểm di tích còn lại là: Gò chợ, Gò Kho-Xóm Ké, Miếu Xà, Cây Ké, Cây Cầy, Lũy An Khê (người dân vẫn quen gọi là Lũy Ông Nhạc), với lòng tri ân tưởng nhớ công đức Tam kiệt Nhà Tây Sơn, nhân dân An Khê đã thờ cúng 3 ông tại An Khê đình và An Khê trường.
Dấu ấn đình cổ
Hiện thị xã An Khê còn 38 đình, miếu, 6 Đạo sắc phong thần của vua Tự Đức ban vào năm 1880 và vua Duy Tân ban vào các năm 1909, 1911 được lưu giữ tại các đình. Chỉ tính riêng về đình làng, An Khê có khoảng 11 đình cổ có lịch sử cả trăm năm… Đây được xem là những báu vật thiêng có giá trị về mặt lịch sử và tâm linh, phản ánh bề dày văn hóa, nét sinh hoạt tín ngưỡng đã có từ lâu đời trên vùng đất này…
Thạc sỹ sử học Nguyễn Hồng Thắng, Chủ nhiệm đề tài nghiên cứu “Lịch sử, văn hóa vùng đất An Khê” cho biết: “Trong các đình của lớp người Việt đầu tiên đến An Khê được triều đình Nhà Nguyễn phong bảng sắc phong có đề cập đến các vị thần của người Việt, người Chăm, đó là: Thần hoàng làng mang đậm nét văn hóa vùng đồng bằng, thần Thiên Y A Na là của người Chăm, thần Bạch Mã là của cư dân tại chỗ. Tổng hòa cả 3 vị thần đó tạo cho tín ngưỡng thờ thần của vùng An Khê mang đậm dấu ấn”.
Vùng đất của những lễ hội
Đến với vùng đất An Khê-Tây Sơn Thượng đạo, chúng ta không chỉ được khám phá những di tích lịch sử, công trình kiến trúc vật thể còn lưu giữ từ phong trào nông dân Tây Sơn, mà còn được tìm hiểu và tham gia những lễ hội văn hóa đặc trưng gắn liền với quần thể di tích này, tiêu biểu như: Lễ kỷ niệm chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa, diễn ra vào Mùng 4 Tết âm lịch hàng năm, lễ tưởng niệm ngày mất Hoàng đế Quang Trung, 29.7 âm lịch, lễ hội Hát cầu huê được tổ chức trong những dịp Quý xuân đầu năm… Đây là nét đặc sắc trong di sản văn hóa phi vật thể, thể hiện rõ nét nhất tình đoàn kết Kinh-Thượng trong buổi đầu người Việt tiến vào An Khê, Tây Nguyên lập nghiệp…
Ông Nguyễn Hùng Vĩ, Chủ tịch UBND thị xã An Khê, Gia Lai cho biết: ” An Khê chính là cái nôi của Hội hát cầu Huê nên khi lễ hội được tái hiện tại đây đã tạo nên sự náo nức rất lớn trong nhân dân, gắn với công tác bảo tồn sẽ tạo điểm nhấn để An Khê phát triển du lịch”.
Trầm tích thời gian đã phủ rêu xanh lên hầu hết những công trình cổ, kiến trúc xưa, nhưng nó lại gợi không ít suy tưởng… Với những ai muốn tìm về chốn xưa, tìm về không gian cổ kính nhưng cũng không kém phần lung linh, huyền ảo… Nếu có dịp, hãy một lần đến An Khê để cảm nhận và khám phá trong hành trình về với cội nguồn lịch sử dân tộc…/.
Đoàn Bình, Song Nguyễn, Phan Nguyên