Ông Đinh Hnih – Nguyên Bí thư Đảng ủy xã Sơn Lang (huyện Kbang) – từng là người tham gia biên soạn cuốn Lịch sử truyền thống cách mạng xã Sơn Lang (giai đoạn 1945 – 2019). Theo ông, việc hiểu rõ lịch sử quê hương cũng như truyền thống dân tộc là điều quan trọng để khơi dậy sự phát triển của cộng đồng.
Ông Đinh Hnih cho biết: “Khoảng trước năm 1930 đã có làng Hà Nừng. Sau đó chia thành 2 làng Hà Nừng nhỏ và Hà Nừng lớn. Làng Hà Nừng trước kia dân chỉ có 40-45 hộ, bây giờ tới hơn 110 hộ nên phát triển, đời sống làng này so với sau giải phóng thì thay đổi rất nhiều”.
Toàn bộ địa phận xã Sơn Lang nằm trên cao nguyên Kon Hà Nừng (mà người Bahnar gọi là Hơ Nơng) bị chia cắt bởi các khe suối, đồi núi dốc. Làng Hà Nừng lớn nằm ở thượng nguồn Đak Sơng Lang xưa, làng Hà Nừng nhỏ nằm gần Đak Hơ Nưng. “Đak” nghĩa là nước, là suối, là sông và cũng là mạch nguồn sự sống của muôn loài; nên việc lấy tên suối để đặt tên cho làng là cách dùng phổ biến của người Bahnar. Điều này vẫn còn được duy trì tới tận bây giờ.
Già làng Đinh Hmunh, Làng Đak Asêl, xã Sơn Lang, huyện Kbang cho biết: “Ở đây có sông suối, đó là điều kiện để dựng xây cuộc sống mới. Nước suối để ăn, uống, tắm giặt; việc thả lưới bắt cá, hái rau quả phục vụ cho cuộc sống đều đảm bảo. Bây giờ được Đảng và Nhà nước đầu tư cho chúng tôi xây dựng các công trình thủy lợi để trồng lúa nước lấy gạo; lấy nước tưới phát triển nông nghiệp thì chúng tôi sống định canh định cư tốt hơn”.
Danh từ chung để chỉ “làng” trong tiếng nói của người Bahnar ngày xưa là “Đe” như Đe Srắt, Đe Hơ Nưng, Đe Asêl. Từ năm 1991, các khu dân cư trên địa bàn xã Sơn Lang đều được gọi bằng “thôn” và được đánh số thứ tự. Cách gọi “làng” theo tiếng phổ thông bắt đầu xuất hiện từ năm 2007. Đến năm 2019, sau khi thực hiện chủ trương về sáp nhập thôn, làng, Sơn Lang hiện chỉ còn 3 thôn và 6 làng. Việc gọi tên làng gắn với địa danh thiên nhiên được cho là đã đáp ứng mong muốn, nguyện vọng của đồng bào Bahnar nơi đây.
Ông Đinh Lực, Làng Đak Asêl, xã Sơn Lang, huyện Kbang nói: “Đồng bào chúng tôi có thể sinh sống được ở đây chính là nhờ có nguồn nước sạch từ suối Đak Asêl này, chính vì vậy mà chúng tôi dùng tên đó để đặt cho làng mình. Cách gọi làng Đe Asêl đã có từ xưa chứ chúng tôi không gọi bằng “thôn” chính vì vậy mà sau này người dân đã họp bàn để không dùng thôn 2 nữa mà thống nhất thay bằng Làng Đak Asêl như ngày nay, được vậy chúng tôi phấn khởi lắm”.
Khu vực lòng hồ B – Thủy điện Vĩnh Sơn thuộc trung tâm xã Sơn Lang, huyện Kbang ngày nay – từng là nơi có suối Sơn Lang chảy qua. Tên của con suối ấy đã được đặt cho đơn vị hành chính cấp xã. Không chỉ vì dễ nhớ, dễ xác định mà bởi nó chính là cội nguồn sức sống cho con người nơi đây từ xa xưa.
Qua quá trình xây dựng nông thôn mới, bộ mặt xã Sơn Lang đã có sự chuyển mình sâu sắc. Những con đường liên thôn, làng lầy lội trước kia dần được thay thế bằng đường nhựa, đường bê tông khang trang, sạch đẹp. Các đập thủy lợi ngày đêm điều tiết nước về các cánh đồng Suối Trà, Đak Phan…đem đến cho bà con những mùa vàng bội thu.
Ông Đinh Lực, Làng Đak Asêl, xã Sơn Lang, huyện Kbang cho biết: “Nguồn nước này bây giờ được sạch như thế cũng vì bà con chúng tôi thường xuyên vệ sinh đồng ruộng, có khu vực để đổ bỏ các loại bao bì thuốc hóa học và đốt xử lý, chứ không bỏ bừa bãi khắp cánh đồng như trước, hễ có mưa lớn thì chúng tôi vận động bà con đồng loạt nạo vét khơi thông để cho dòng nước lại chảy về cánh đồng”.
Những lời chia sẻ của ông Đinh Lực như nói lên tấm lòng của người Bahnar – luôn biết ơn và đáp lại những giá trị mà thiên nhiên đã mang lại cho con người. Bởi hơn ai hết họ nhận thức rõ, bảo vệ nguồn nước cũng chính là bảo vệ dòng sông, con suối – bảo vệ cái tên của làng mình, vùng đất mình đang sinh sống./.

CTV Hà Duyệt (Huyện Kbang)