Từ những năm 30, 40 của thế kỷ trước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, Nhân dân các dân tộc Gia Lai với lòng yêu nước nồng nàn đã vùng dậy chống thực dân, đế quốc xâm lược, cùng toàn dân tộc Việt Nam chớp thời cơ ngàn năm có một làm nên thành công cuộc Cách mạng Tháng Tám (1945), giành độc lập dân tộc, lập ra Nhà nước dân chủ Nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Trong khí thế cách mạng hào hùng của kỷ nguyên độc lập, tự do và công cuộc chuẩn bị kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược, Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tỉnh Gia Lai đã ra đời vào ngày 10-12-1945, đảm nhận sứ mệnh và vai trò đội tiên phong lãnh đạo quân, dân trong tỉnh xây dựng chính quyền cách mạng, cùng với quân và dân cả nước giành thắng lợi vẻ vang trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, làm nên đại thắng mùa Xuân 1975, thống nhất đất nước. Nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Thành lập Đảng bộ tỉnh Gia Lai (12/10/1945 – 12/10/2020), THGL xin giới thiệu phóng sự tư liệu “Sự ra đời của Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tỉnh Gia Lai”.
Sau tổng khởi nghĩa 1945, chính quyền cách mạng cả nước còn non trẻ và trước yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, đòi hỏi phải nhanh chóng xây dựng củng cố chính quyền cách mạng từ tỉnh đến huyện, làng, xã theo chủ trương của Đảng và Chính phủ; đồng thời phải xây dựng tổ chức Đảng để trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng ở Gia Lai. Việc xây dựng tổ chức Đảng của tỉnh vừa là yêu cầu khách quan, cấp bách trước mắt, vừa lâu dài để lãnh đạo nhân dân các dân tộc thực hiện các chủ trương của Trung ương tiến hành cuộc đấu tranh củng cố và bảo vệ chính quyền, ổn định đời sống Nhân dân, gấp rút chuẩn bị kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược lần thứ hai. Từ kinh nghiệm thực tiễn cách mạng cả nước, Đảng và Chính phủ đã nhận thấy nhân tố quyết định và cơ bản để lãnh đạo phong trào, xây dựng chính quyền là cán bộ, đảng viên và tổ chức Đảng. Ở Tây Nguyên, theo chủ trương của Trung ương Đảng, Xứ ủy Trung Kỳ đã cử đồng chí Phan Thêm làm phái viên Xứ ủy và Mặt trận Việt Minh Trung Bộ lên Gia Lai để chỉ đạo phong trào, phát triển cán bộ, đảng viên. Những cán bộ thanh niên hoạt động tích cực trong các phong trào và sau tổng khởi nghĩa giành chính quyền là đối tượng tuyên truyền, giáo dục để lựa chọn những thành phần ưu tú có uy tín trong quần chúng kết nạp vào Đảng.
Sau thời gian theo dõi, thử thách, tiến hành các thủ tục kết nạp thêm nhiều đảng viên, ngày 01- 10-1945, chi bộ Cộng sản đầu tiên của tỉnh Gia Lai được thành lập tại thị xã Pleiku. Chi bộ có 9 đảng viên gồm đồng chí Phan Thêm và 8 đảng viên mới kết nạp là các đồng chí hoạt động trong phong trào thanh niên yêu nước: Nguyễn Đường, Nguyễn Xuân, Phạm Thuần và 4 đồng chí hoạt động trong phong trào công nhân là Trần Ren, Nguyễn Bá Hoè, Lý Tú, Trương Trợ. Đồng chí Nguyễn Đường làm Bí thư chi bộ. Mỗi đảng viên trong chi bộ lấy một chữ trong khẩu hiệu: “Xin thề hy sinh tất cả vì Đảng ta” làm bí danh. Đây là chi bộ của Đảng Cộng sản Đông Dương xuất hiện đầu tiên ở tỉnh Gia Lai. Chi bộ đó làm nhiệm vụ như Ban vận động thành lập Đảng bộ tỉnh Gia Lai.
Tháng 11-1945, trong điều kiện cầm quyền và hoạt động lãnh đạo giữa vòng vây của kẻ thù, Đảng Cộng sản Đông Dương tuyên bố: “tự giải tán”, thực chất là rút vào hoạt động bí mật. Nhằm bảo đảm tiếp tục sự lãnh đạo, Đảng tổ chức “Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác” để công khai tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng cho cán bộ, Nhân dân. Công tác tuyên truyền chủ nghĩa Mác -Lênin, mở rộng ảnh hưởng của tổ chức đảng đầu tiên ở Gia Lai đã được thực hiện. Nhờ đó có thêm nhiều chi bộ cộng sản trong tỉnh ra đời.
Ngày 25-11-1945, chi bộ Đảng ở An Khê được thành lập gồm có 3 đảng viên do đồng chí Đỗ Trạc làm Bí thư. Từ tháng 11 đến tháng 12-1945, các chi bộ công nhân Biển Hồ, Bàu Cạn và một chi bộ trong lực lượng vũ trang của tỉnh (chi bộ trong chi đội Tây Sơn) cũng lần lượt ra đời, nâng tổng số đảng viên trong toàn tỉnh lên 24 đồng chí.
Trung ương Đảng chỉ đạo, Xứ ủy Trung Kỳ còn tiếp tục tăng cường cho Gia Lai thêm nhiều cán bộ, đảng viên và một số cán bộ miền Bắc, Liên khu 4, sau khi dự lớp bồi dưỡng cán bộ Việt Minh Trung Bộ tổ chức tại Huế, cuối năm 1945 cũng được tăng cường vào Gia Lai công tác. Nhờ vậy lực lượng cán bộ, đảng viên ở Gia Lai được bổ sung thêm.
Trước yêu cầu bức xúc, đòi hỏi phải có sự lãnh đạo thống nhất và tập trung, ngày 10/12/1945, Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tỉnh Gia Lai được thành lập, lấy tên là Đảng bộ Tây Sơn. Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh lâm thời gồm 5 đồng chí. Đồng chí Phan Thêm, phái viên Xứ ủy làm Bí thư, các đồng chí Nguyễn Đường, Nguyễn Xuân, Trần Ren, Phạm Thuần làm ủy viên Ban Chấp hành. Đây là Tỉnh ủy đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Gia Lai.
Đảng bộ Tây Sơn có nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng cho cả hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum. Mặc dù về chính quyền, tỉnh Kon Tum trực thuộc Ủy ban Hành chính Trung Bộ.
Sự ra đời của các chi bộ cộng sản, cũng như việc thành lập Đảng bộ tỉnh Gia Lai cuối năm 1945, đánh dấu mốc quan trọng trong bước phát triển mới của phong trào cách mạng địa phương. Từ đây cuộc đấu tranh cách mạng của Nhân dân các dân tộc trong tỉnh có sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng. Đây là nhân tố quyết định để phát huy tiềm lực cách mạng dồi dào trong tỉnh cùng với quân, dân cả nước giành thắng lợi vẻ vang trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, làm nên đại thắng mùa Xuân 1975, thống nhất đất nước; đồng thời, lãnh đạo quân và dân trong tỉnh chung tay, đoàn kết, vượt qua mọi khó khăn để xây dựng tỉnh Gia Lai giàu mạnh như ngày hôm nay./.
BT: Đức Hải, R’Piên