Chư Đăng Ya, theo tiếng của đồng bào J’rai nghĩa là “Củ gừng dại”, một ngọn núi lửa đã ngưng hoạt động và ngủ yên cách đây hàng triệu năm. Núi lửa Chư Đăng Ya ẩn mình giữa bốn bề núi non trùng điệp, âm thầm, lặng lẽ nhưng tràn đầy sức sống với những cảnh sắc đầy mê hoặc.
Trong cái nắng hanh hao của mùa khô, bà con làng Xóa, xã Chư Đang Ya, huyện Chư Păh lại ngồi quây quần bên nhau để nghe già làng Pích kể về Núi lửa Chư Đăng Ya. Mặc dù đã được ông bà cha, mẹ truyền kể cho nhau nghe nhiều lần, với cốt chuyện không có gì là mới mẻ, song mỗi một lần kể là một giọng điệu khác nhau, toát lên sự huyền bí, hiếu kì.
Già làng Pich – làng Xóa, xã Chư Đăng Ya, huyện Chư Păh, Gia Lai cho biết: “Chuyện xưa kể có một bà cụ sống dưới chân núi. Ngày nọ, bà bị đau bụng và được thầy lang trong vùng chữa trị mà bệnh không khỏi. Trong cơn đau tuyệt vọng, bà gắng sức leo lên ngọn núi gần nhà mong tìm được thứ gì đó có thể giúp mình bớt đau bụng. Lên đỉnh núi, bà thấy đám gừng mọc tự nhiên xanh tốt và nghĩ đó là thứ Yàng cho, bà liền đào lấy củ và ăn. Ngay sau đó bà cảm thấy đỡ hơn rất nhiều. Bà bèn lấy thêm ít củ nữa mang về nhà ăn thì bệnh tình hết hẳn. Câu chuyện của bà lan rộng quanh vùng và từ đó người J’rai ở đây gọi ngọn núi ấy là Chư Đăng Ya – núi có vườn cây gừng dại”.
Theo nghiên cứu của các nhà khảo cổ học thì Chư Đăng Ya là dấu tích của một miệng núi lửa điển hình còn sót lại trên Cao nguyên Gia Lai. Ngọn núi được tạo thành bởi dòng nham thạch phun trào từ lòng đất cách đây hàng triệu năm. Nhìn từ xa, núi Chư Đăng Ya giống như một chiếc bát úp hay như hình cái nón cụt, nhưng khi lên đến đỉnh, núi lại mở ra một thung lũng lòng chảo rộng lớn, có 3 miệng nối tiếp nhau. Phía Đông, núi giáp với làng Kó, phía Bắc giáp làng Xóa, phía Tây và Nam giáp với làng Ia Gri. So với những nơi khác ở Gia Lai, nhiệt độ ở Chư Đăng Ya luôn cao hơn 1-2 độ do đất bazan núi lửa đã trải qua nhiều ngày khô hạn. Và điều đặc biệt là vào mùa khô, ngay trên miệng ngọn núi này sự sống vẫn sinh sôi, nảy nở.
Ông Nguyễn Hữu Tý – Người dân làng Ia Gri, xã Chư Đăng Ya, Chư Pah, Gia Lai nói: “Ở đây đất đai màu mỡ. Phong cảnh núi rừng Chư Đăng Ya cũng như núi lửa rất màu mỡ , và hoa cúc quỳ rất nhiều. Chú nghe thông tin sắp tới đây huyện và tỉnh tổ chức Lễ hội; chú mong muốn, háo hức chờ đợi ngày đó dẫn bạn bè đến tham quan”.
Điểm nhấn cho ngọn núi còn là sự hòa quyện của những vạt ngô, luống khoai lang, dong riềng xen kẽ là những triền hoa Dã quỳ hết sức bình dị, mãnh liệt, đầy sức sống. Đến với Chư Đăng Ya những ngày này, ta sẽ thỏa sức ngắm hoa dã quỳ bung nở trên khắp ngọn núi. Dưới ánh mặt trời chiếu rọi, cùng với độ nghiêng độc đáo của triền núi, của cỏ cây, hoa lá… bức tranh Chư Đăng Ya hiện lên sống động, rực rỡ, mê hoặc lòng người.
Anh Siu An – Người dân làng Xóa, xã Chư Đăng Ya, Chư Pah, Gia Lai cho biết: “Chúng tôi cũng đón tiếp khách, thí dụ khách đi đông quá, muốn ở lại thì dân chúng tôi cũng đón khách vô nhà, cái đó tùy gia đình mình có cái gì thì cho ăn cái đó. Khách vô đông quá, thì mỗi làng, trong xã Chư Đăng Ya là được 5 làng, cả người Kinh 1 làng, người dân tộc chúng tôi 4 làng. Khách muốn ở lại làng nào, cảnh nó đẹp, vui tươi thì chúng tôi vẫn đón như vậy thôi, có cái gì mình ăn cái đó”.
Với cộng đồng người Jrai đang sinh sống, quần tụ lâu đời dưới chân núi, Chư Đăng Ya giống như nóc nhà, như người mẹ che chở, nuôi dưỡng sự sống của họ. Việc lần đầu tiên huyện Chư Pah chọn Hoa Dã Quỳ – một loài hoa dại mọc tự nhiên dưới chân Núi lửa Chư Đăng Ya làm điểm nhấn để tổ chức Lễ hội ắt hẳn sẽ đem đến một luồng gió mới không chỉ cho du khách yêu thích khám phá, các nhà đầu tư tiềm năng mà còn cho chính người dân nơi đây có một cuộc sống no ấm, trù phú./.
Ngọc Thủy – Bùi Đại