Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Tư lệnh Mặt trận Tây nguyên, từ năm 1964 đến đầu năm 1975, các đơn vị bộ đội chủ lực của ta cùng với lực lượng bộ đội địa phương và Nhân dân các dân tộc Tây Nguyên đã lập nên những chiến công vang dội, đánh bại hoàn toàn sự chiếm đóng của Mỹ, Ngụy ở địa bàn chiến lược Tây Nguyên và kết thúc bằng thắng lợi của Chiến dịch Tây Nguyên vào ngày 24/3/1975. Ngay sau đó, ngày 26/3/1975, Quân đoàn 3 được thành lập trên cơ sở hợp nhất toàn bộ khối bộ đội chủ lực ở Tây Nguyên.  Với khí thế “Thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng”, sau khi giải phóng Tây Nguyên, Quân đoàn 3 đã thẳng tiến vào miền Nam hợp lực cùng với các đơn vị khác để làm nên chiến thắng vang đội trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước vào ngày 30/4/1975.

Đại tướng Phan Văn Giang – Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng phát biểu: “Quân đoàn 3 – Binh đoàn Tây Nguyên là đơn vị được thành lập cuối cùng trong 4 quân đoàn đúng vào dịp lịch sử có những bước ngoặt mang tính lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Quân đoàn 3 lấy ngày 26/3/1975 làm ngày truyền thống của mình và chúng ta rất đáng tự hào với thành tích của mình. Chiến dịch Tây Nguyên mở ra tạo ra cho chúng ta thay đổi cục diện trên chiến trường; từ cục diện của chiến dịch thành cục diện của chiến lược, xác định giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc trong 2 năm thì chúng ta chỉ còn trong 2 tháng. Quân đoàn 3 thành lập nếu tính đến 30/4/1975 thì chúng ta chỉ có hơn 30 ngày thôi nhưng đã là “quả đấm thép” để giáng vào đòn quân Ngụy những đòn quyết định, chí tử để tạo ra bước ngoặt.”

Sau khi miền Nam được giải phóng, đất nước thống nhất, Quân đoàn 3 tiếp tục thực hiện và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ biên giới Tây Nam và giúp nước bạn Campuchia thoát khỏi họa diệt chủng do Pôn Pốt gây ra; tham gia bảo vệ biên giới phía Bắc của Tổ quốc. Đồng thời, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Trước yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, Quân đoàn 3 và Quân đoàn 4 được sáp nhập để thành lập Quân đoàn 34; là đơn vị chủ lực cơ động chiến lược được tổ chức theo hướng tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại. Dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, Quân đoàn 3 vẫn luôn thể hiện rõ vai trò là đội quân chiến đấu, đội quân công tác; sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao để tô thắm thêm truyền thống “Quyết thắng, sáng tạo, đoàn kết, thống nhất, nghiêm túc, tự lực” và làm rạng danh Binh đoàn Tây Nguyên anh hùng.

Trung tướng, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Quốc Thước – Nguyên Tư lệnh Quân đoàn 3 phát biểu: “Quân đoàn 3 sẽ không còn nữa để cho ra đời một quân đoàn mạnh hơn – Quân đoàn 34 nhưng mà truyền thống của LLVT Tây Nguyên, truyền thống của Quân đoàn 3 trong 19 năm chiến đấu ở đây mãi mãi đi vào lịch sử và là truyền thống để tiếp tục phát huy sức mạnh của Quân đoàn 34. Cái mà Quân đoàn 3 đã làm được có giá trị và tin tưởng rằng những đơn vị sau mang truyền thống của Tây Nguyên, mang truyền thống của Quân đoàn 3 để xây dựng một Quân đoàn mạnh mẽ hơn.”

Thiếu tướng Nguyễn Bá Lực – Tư lệnh Quân đoàn 34 khẳng định: “Cùng với đẩy mạnh điều chỉnh tổ chức bộ máy, biên chế “tinh, gọn, mạnh” thì Bộ Tư lệnh Quân đoàn yêu cầu các cơ quan, đơn vị tập trung cao độ cho công tác huấn luyện coi đây là khâu đột phá để không ngừng nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh và trình độ, khả năng cơ động chiến đấu của Quân đoàn. Theo đó, Quân đoàn thực hiện tốt phương châm huấn luyện cơ bản, thiết thực, vững chắc; coi trọng huấn luyện đồng bộ, chuyên sâu, quyết liệt đổi mới nội dung, phương pháp huấn luyện, lấy huấn luyện chiến thuật làm trung tâm, huấn luyện kỹ thuật làm cơ sở; lấy chất lượng diễn tập chiến đấu làm cơ sở, tiền đề để nâng cao trình độ và khả năng sẵn sàng chiến đấu của Quân đoàn.”

Dù hiện nay không còn phiên hiệu Quân đoàn 3, song trong trái tim, tâm trí của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên vẫn mãi khắc ghi hình ảnh  một Binh đoàn Tây Nguyên anh hùng trong kháng chiến cũng như trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đóng góp quan trọng cho sự phát triển của Tây Nguyên nói chung và tỉnh Gia Lai nói riêng.

Đức Hải – R’Piên – Minh Trung