Khan hiếm, cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm, suy thoái môi trường và đặc biệt là biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp đã và đang trở thành thách thức lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Để giải quyết thách thức trên, mô hình kinh tế tuần hoàn đang được cộng đồng quốc tế đánh giá là phù hợp và mang lại hiệu quả bền vững. Tại Việt Nam, chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn năm 2021- 2030 và tầm nhìn đến năm 2045 cũng đã khẳng định: khuyến khích phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn để sử dụng tổng hợp hiệu quả đầu ra của quá trình sản xuất, đồng thời là định hướng phát triển ngành, lĩnh vực và từng vùng, miền tại nhiều địa phương, vùng kinh tế trên cả nước. Áp dụng bước đầu đã ghi nhận những mô hình hiệu quả, góp phần giảm thiểu chất thải trong sản xuất nông nghiệp, đồng thời tận dụng hiệu quả nguồn phế, phụ phẩm sau thu hoạch, nâng cao giá trị gia tăng cho người dân.
Theo các chuyên gia, trung bình khi đốt 7 tấn rơm rạ sẽ phát thải 9,1 tấn CO2 (carbon dioxit), 798 kg khí CO (Cacbon monoxide), 398 kg các chất hữu cơ độc hại và 12 kg tro bụi. Việc đốt rơm rạ còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân, đặc biệt là người trực tiếp canh tác. Người hít khói rơm rạ trong thời gian dài dễ mắc các bệnh nhiễm trùng phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, ung thư phổi…
Ông Nguyễn Văn Liêm – PGĐ Sở NN&PTNT tỉnh Vĩnh Long cho biết: “Đốt đồng thì chúng ta đã lãng phí đi một lượng chất hữu cơ rất lớn. Thay vì chúng ta để lại trên ruộng xử lý trả lại cho đất còn nếu chúng ta cứ đốt như vậy thì về lâu dài đất chất ta sẽ bị thiếu chất hữu cơ, hoặc đốt như vậy sẽ làm cho đất chai đi, cái nhiệt nóng sẽ làm mất nước.”
Một thống kê cho thấy, tại Việt Nam, 70% dân số làm nông nghiệp và lúa là cây trồng chính, do vậy lượng rơm rạ sau thu hoạch là rất lớn, ước khoảng gần 46 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, tỷ lệ sử dụng rơm lúa chỉ mới đạt hơn 56 % cho các mục đích như: làm thức ăn thô cho gia súc ăn cỏ, làm chất độn chuồng cho vật nuôi, làm đệm lót sinh học, làm nấm rơm, phủ gốc cho cây trồng, lót các loại trái cây… Phân nửa lượng rơm rạ còn lại vẫn đang bị bỏ lãng phí.
Ông Nguyễn Đức Trọng – Nguyên Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi, Bộ NN&PTNT cho biết: “Phải đẩy mạnh chăn nuôi gia súc ăn cỏ, tức là đối tượng sử dụng phụ phẩm trong trồng trọt tốt nhất, trong bối cảnh thức ăn trên thế giới tăng cao như thế này thì việc sử dụng nguồn phụ phẩm trong nước để tận dụng một cách tối đa… Do vậy, cái này cũng phụ thuộc vào chiến lược chăn nuôi, cơ cấu tăng gia súc ăn cỏ lên 10-11% đến năm 2030.
Phát triển chăn nuôi nói chung và gia súc ăn cỏ nói riêng cũng nghĩa là sẽ gia tăng lượng chất thải. Hiện nay, hộ chăn nuôi chiếm 55% về mặt số lượng và chiếm 45% về mặt sản lượng. Tuy nhiên, có khoảng 61 triệu tấn phân và khoảng 290 triệu tấn chất thải bị bỏ đi. Vì vậy, việc liên kết hài hòa hiệu quả giữa chăn nuôi, trồng trọt, chế biến phân thành chuỗi kinh tế tuần hoàn cần phải được áp dụng một cách đồng bộ.
Ông Hà Văn Thắng – Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần T&T 159 nói: “Chúng tôi phát hiện ra rằng mỗi phụ phẩm nông nghiệp có nhiệm vụ của nó nếu chúng ta quan sát vận dụng nó tạo trong chu trình sản xuất, như phân bò nếu chúng ta không có vi sinh, thì ô nhiễm, nhưng nếu có công nghệ thì có phán hữu cơ rất tốt.”
Theo các chuyên gia, nên xây dựng các mô hình khuyến nông liên quan đến vấn đề tuần hoàn tại chỗ. Bởi hiện nay, tỷ lệ sản xuất nông hộ còn lớn thì nông nghiệp tuần hoàn tại chỗ rất quan trọng để tái sử dụng phế phụ phẩm ở các nông hộ, trang trai. Tuy nhiên trên thực tế cũng gặp không ít bất cập tại một số nơi.
GS.TS Nguyễn Hữu Dũng – Viện trưởng Viện Môi trường Đô thị và Công nghiệp Việt Nam trao đổi: “Việc bảo vệ môi trường gắn với kinh tế tuần hoàn là một định hướng đúng đắn và Việt Nam hiện nay đang đi theo định hướng này, chỉ có điều là chúng ta phải có một nhận thức một cách đúng đắn, thay đổi tư duy không phải chỉ là một khẩu hiệu mà ở đây phải đi vào từng doanh nghiệp, từng cộng đồng, từng người dân và đặc biệt là các chính quyền đô thị.”
Bà Nguyễn Thị Việt Nga – Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương cho biết: “Với lượng rác thải khổng lồ như thế và chúng ta mới chỉ có những hình thức xử lý hết sức là thô sơ. Cho nên là chúng ta cũng đang lãng phí một nguồn tài nguyên rất là khổng lồ. Ngay trong thời điểm này, chúng ta cũng phải hành động về việc là làm như thế nào để chúng ta có thể sử dụng tốt nhất, biến rác thành tài nguyên và thứ hai nữa là nếu biến được rác thành tài nguyên thì chúng ta sẽ làm sạch môi trường và bảo vệ cuộc sống con người được tốt hơn.”
Đã có nhiều mô hình hay về sử dụng phụ phẩm nông nghiệp trong thực tiễn. Nhưng làm sao nhân rộng những mô hình này để xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp tuần hoàn khép kín? Thực tiễn đòi hỏi một chương trình hành động cụ thể từ ngành nông nghiệp, không đơn thuần chỉ là một vài mô hình, hay những chương trình khuyến nông, mà cần xem phế phụ phẩm nông nghiệp là một ngành kinh tế tiềm năng để đưa ra những chính sách phát triển phù hợp./.
BT Ngô Thanh