Trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, tại Đèo Cả đã diễn ra những trận đánh ác liệt với những chiến công vang dội của quân và dân ta. Tiêu biểu là các trận đánh như ngăn chặn âm mưu đánh chiếm Phú Yên vào tháng 01/1947; trận phục kích diệt gọn đoàn xe 79  của địch ngày 25/6/1954; trận đánh đêm ngày 15 sáng ngày 16/3/1971 của Đại đội K65 công binh Phú Yên… Những trận đánh ở Đèo Cả thể hiện tinh thần đấu tranh cách mạng quả cảm của quân và dân Phú Yên, là sự phối hợp chặt chẽ giữa bộ đội chủ lực và quân dân địa phương. Đèo Cả trở thành lũy thép bảo vệ tỉnh Phú Yên và vùng tự do Liên khu V trong 2 cuộc kháng chiến. 

Việc đón nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh là cơ sở pháp lý tạo điều kiện cho chính quyền địa phương và nhân dân xã Hòa Xuân Nam giữ gìn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích. Ngay sau lễ đón nhận, lãnh đạo tỉnh, huyện,  nhân dân và học sinh xã Hòa Xuân Nam thắp hương tưởng niệm các Anh hùng Liệt sỹ tại bia chiến công Đèo Cả.

Đặng Dự – Đắc Lâm