Nắng hạn đã và đang xảy ra, thiệt hại thì cũng đã rõ. Nhiều giải pháp chống hạn cấp bách nhằm giảm thiểu thiệt hại đã được các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương và người dân thực hiện. Tuy nhiên làm thế nào để có giải pháp chống hạn căn cơ, bền vững thật sự là vấn đề có ý nghĩa quan trọng.
Thực tế thì chuyển đổi cơ cấu cây trồng chống hạn là giải pháp đúng nhưng chưa đủ bởi dù có chuyển đổi cây gì cũng phải phụ thuộc vào nguồn nước
Điều tiết nước kịp thời, sử dụng nước tiết kiệm, áp dụng lịch tưới luân phiên là những giải pháp chống hạn cấp bách được các địa phương triển khai. Một giải pháp khác có tính định hướng hơn là khuyến cáo người dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng vùng thường xuyên thiếu nước. Thực tế tại một số địa phương cách làm này đã cho thấy hiệu quả. Ông Siu Yú ở làng Tao Ôr, xã Ia Ròn, huyện Chư Pưh là một trong những người thực hiện tốt chuyển đổi diện tích lúa hạn sang trồng bắp lấy thân.
Ông cho biết: “Đất này trước đây trồng lúa nhưng không có nước. Năm nay lần đầu tiên mình trồng được nửa sào bắp lấy thân. Mình thấy cây phát triển tốt. Mình bán được 1,2 triệu đồng rồi. Sang năm mình tiếp tục trồng”.
Thực tế thì chuyển đổi cơ cấu cây trồng chống hạn là giải pháp đúng nhưng chưa đủ bởi dù có chuyển đổi cây gì cũng phải phụ thuộc vào nguồn nước. Do vậy, xét một cách căn cơ, lâu dài làm thế nào để đầu tư, khai thác, sử dụng hiệu quả các công trình thủy lợi nhằm đảm bảo nguồn nước mới là giải pháp vẹn toàn và bền vững.
Tỉnh Gia Lai hiện có 340 công trình thủy lợi gồm hồ chứa, đập dâng và trạm bơm. Trong số đó, đập dâng chiếm số lượng hơn 55%. Chính bởi phụ thuộc vào nguồn nước này nên trong điều kiện biến đổi khí hậu khó lường như hiện nay, gần như toàn bộ số đập dâng thủy lợi hay trạm bơm đều cạn kiệt.
Ông Hoàng Văn Tuấn , Trạm trưởng Trạm quản lý thủy nông Greo Ô Pet – Huyện Chư Pưh cho biết: “Hạn hán xảy ra, đơn vị đã tiến hành tiếp nước từ hồ Ia Ring xuống nhưng trục suối quá dài nên chỉ đến 4 -5 công trình trên còn về đến đây rất khó”.
Ông Đoàn Minh Duy, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện Đak Pơ cho biết: Do bà con dân tộc vẫn còn tập tục canh tác lạc hậu, phụ thuộc nhiều vào nguồn nước trời nên hạn hán như thế này chắc chắn sẽ xảy ra đói giáp hạt,…
Giải pháp chống hạn được ngành chuyên môn đánh giá căn cơ nhất hiện nay là đầu tư xây dựng hồ chứa thủy lợi. Đây được xem là giải pháp khả dĩ nhất để ứng phó với nắng hạn thời gian tới. Trong chuyến công tác kiểm tra chống hạn tại huyện Chư Pưh, Chủ tịch UBND tỉnh Võ Ngọc Thành đã thống nhất với phương án đầu tư hồ chứa Plei Thơ Ga có dung tích hơn 6,5 triệu m3 , khi được đầu tư sẽ đảm bảo nguồn nước cho toàn bộ vùng cà phê và hồ tiêu của huyện Chư Pưh. Xét trên bình diện chung toàn tỉnh, nhiều công trình hồ chứa cũng cần sớm được đầu tư, nâng cấp, mở rộng cho phù hợp.
Ông Trương Vân ,Giám đốc Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi tỉnh Gia Lai cho biết đề xuất: “Trong kế hoạch 5 năm trung và dài hạn của tỉnh và của Bộ nên tập trung cho hồ Ia Tul của Ia Pa và hồ Ia Sai của Krông Pa. Với hơn 50 triệu khối nước sẽ tưới cho toàn bộ cánh đồng 5.000 ha của Ia Pa và hàng ngàn hecta của Krông Pa. Giúp giải quyết vấn đề hạn và sản xuất nông nghiệp của hai huyện này. Đối với những hồ do tỉnh quản lý như Plei Thơ Ga, Tầu Dầu, Plei Toan,… tôi thấy nếu tập trung vào những hồ này sẽ giải quyết căn cơ vấn đề thiếu nước của tỉnh Gia Lai”.
Nếu triển khai đúng kế hoạch thì trong thời gian sắp tới, hàng loạt hồ chứa thủy lợi lớn phân bổ rộng khắp các khu vực trong tỉnh sẽ đi vào hoạt động, làm cơ sở quan trọng để tỉnh Gia Lai chống hạn một cách hiệu quả. Ở đây có thể kể đến cụm liên hồ thủy lợi Ia Mơ – Plei Pai – Ia Lốp (huyện Chư Prông), hồ Ia Tul (Ia Pa), hồ Ia Mla (Krông Pa) hay hồ Tầu Dầu (Đăk Pơ),… Dù vậy, một vấn đề quan trọng khác đó là để khai thác, vận hành hiệu quả các công trình hồ chứa này cần phải có đội ngũ quản lý có trình độ, năng lực chuyên môn. Từ việc xử lý tốt những thông tin dự báo, nhận định của Khí tượng thủy văn cho đến xây dựng phương án vận hành, điều tiết nước hợp lý cho từng khu vực cụ thể. Một khi các giải pháp chiến lược này được triển khai thực hiện đồng bộ, hiệu quả thì tình trạng phải đối phó với hạn hán khốc liệt như năm nay sẽ không còn xảy ra trong thời gian tới.
Nhật Thành – Minh Trí