Bến đò A Sanh thuộc làng Nú, xã Ia Khai, huyện Ia Grai là một trong những địa điểm chuyên chở vũ khí, lương thực, bộ đội phục vụ chiến trường Tây Nguyên khoảng từ năm 1964. Di tích Bến đò A Sanh là một minh chứng sống động về cuộc chiến tranh Nhân dân dưới sự lãnh đạo Đảng. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc; cùng với quân chủ lực, các tầng lớp Nhân dân nơi đây đã tích cực, chủ động tham gia cuộc chiến tranh giải phóng quê hương một cách toàn diện. 47 năm sau ngày đất nước hòa bình, độc lập; Bến đò A Sanh bên dòng Pô Cô vẫn còn đó và còn mãi trong tâm trí của những người lính thuộc đơn vị vận tải Binh Trạm Trung – Mặt trận B3 Tây Nguyên tham gia hoạt động vận tải phục vụ chiến trường nơi bến đò ngày ấy.
Với ông Rơ Lan Kai – chiến sĩ của đơn vị vận tải Binh Trạm Trung – Mặt trận B3 Tây Nguyên tham gia hoạt động vận tải, vận chuyển hàng hóa tiếp tế cho bộ đội ta những năm kháng chiến chống Mỹ ở Bến đò A Sanh thì mọi thứ đến hôm nay dường như vẫn còn vẹn nguyên trong tâm trí. Nhớ lại những năm từ 1968 đến 1971 tham gia cùng các đồng đội ở đơn vị vận tải Binh Trạm Trung – Mặt trận B3 Tây Nguyên, ông Rơ Lan Kai cho biết: Ngày ấy, các đường mòn xuống Bến đò A Sanh xuôi và hiểm trở lắm, từng một thời dẫn lối bộ đội vượt sông Pô Cô từ Ia Khai sang bên kia rừng Sa Thầy của tỉnh Kon Tum và ngược lại. Vì sợ địch phát hiện nên phần lớn việc vận chuyển hàng hóa, bộ đội thường diễn ra vào ban đêm và những điểm nhỏ tập kết trên bến đò cũng thường được gọi bằng các tên riêng và thay đổi liên tục để đảm bảo an toàn.
Ông Rơ Lan Kai – xã Ia Khai, huyện Ia Grai cho biết: “Chúng tôi vận chuyển thời gian 4-5 năm gì đó, chia ra 6 ngày một lần nghỉ, ngày nào cũng phải đi hết; sáng đi chiều về, sáng đi chiều về. Còn bến đò này chủ yếu là người ta đi ban đêm, ban ngày người ta không dám đi vì ban ngày địch hay oanh tạc, đi máy bay theo. Bến đò A Sanh – đường chính của nó là chở bộ đội, chở hàng hóa; nói chung đường dây này từ Bắc vô tới Sài Gòn luôn, bộ đội mình đi đường này hết”.
Theo ông Rơ Lan Kai cũng như chứng tích được ghi lại trên Bia Di tích lịch sử Bến đò A Sanh thì các tuyến hành lang bí mật Khu V và tỉnh Gia Lai tại vùng này được vận hành từ sau năm 1954. Năm 1964 được chuyển giao cho Mặt trận B3 quản lý, khai thác, thu hút đông đảo người dân không quản ngại gian khổ, hy sinh, tham gia hoạt động giao liên, chèo thuyền, vận tải phục vụ chiến trường. Trong đó có chiến sĩ Puih San (còn gọi là A Sanh), người dân tộc Jrai sinh ra và lớn lên tại làng Nú, xã Ia Khai. Năm 1962, A Sanh nhập ngũ vào quân đội, thực hiện nhiệm vụ vận tải trên hành lang bí mật. Có những đêm, A Sanh cùng đồng đội chở hơn 30 chuyến đò, đưa hàng trăm lượt người và hàng hóa qua sông an toàn; là người lái đò can trường, mưu trí, đã cùng đồng đội có những đóng góp thiết thực vào chiến công của quân và dân ta những năm tháng chống Mỹ cứu nước.
Ông Rơ Lan Kai – Xã Ia Khai, huyện Ia Grai cũng cho biết: “Chúng tôi là đơn vị vận chuyển thuộc đường dây CÔ9, còn A Sanh là đường dây số 05. Có nhiều đường dây lắm, một đường dây số 02 phục vụ chiến trường Kon Tum, đường dây CÔ9 là về Chư Pah (Gia Lai), còn đường dây số 05 là phục vụ Binh Trạm Nam (tức là Đăk Lăk). Hồi đó, đó là 3 binh trạm lớn của B3 quản lý. Chúng tôi vào tới đây là ban đêm, giao hàng xong nếu có thương binh thì chở thương binh giao lại B3. Chúng tôi có đò máy nên chúng tôi chở được hai chục, ba chục người; còn A Sanh thì trên dưới khoảng 10 người đến 15 người trở lại thôi”.
Là địa danh gắn liền với sự đóng góp công sức, xương máu của quân và dân ta trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước; Bến đò A Sanh một thời oanh liệt giữa bom đạn đã được UBND tỉnh Gia Lai xếp hạng Di tích cấp tỉnh theo Quyết định số 548 ngày 12/6/2020. Năm tháng trôi qua, dù cho nhiều thứ nơi Bến đò A Sanh huyền thoại ngày ấy nay đã khác xưa, nhưng có một điều không bao giờ có thể thay đổi, đó là bến đò minh chứng cho lòng dũng cảm, mưu trí, hy sinh của quân và dân Tây Nguyên dưới sự lãnh đạo của Đảng, mà Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Puih San (A Sanh) là tấm gương tiêu biểu./.
Mỹ Tiến – Thiên Thanh – Duy Linh