Các cựu chiến binh thăm nhà lao Pleiku

Được xây dựng năm 1925, thời gian đầu từ 1925-1945, nhà lao Pleiku là nơi Pháp giam cầm những người yêu nước và một số đảng viên cộng sản hoạt động trong các Hội Cứu tế đỏ Bầu Cạn, Biển Hồ như: Phan Lương, Nguyễn Bá Hoè, Trần Ren, Lâm Thị Nở. Đặc biệt từ khi có Đảng năm 1930, tù nhân ở nhà lao Pleiku ngày càng đông hơn, và nơi đây được kẻ thù dùng làm công cụ để đàn áp, khủng bố các chiến sĩ cách mạng của ta với những âm mưu, thủ đoạn và hình thức tra tấn dã man mà bất kỳ người chiến sĩ cách mạng nào ngày đó dù không bị giam cầm tại đây, giờ nhìn cũng cảm thấy những khốc liệt, đoạ đày. Bà Hoàng Thị Khánh, Trưởng Ban liên lạc cựu tù chính trị tù binh TPHCM chia sẻ: "Vì mình không bị giam giữ ở đó cho nên mình không hình dung được những đoạ đày, khốc liệt ngày đó như thế nào. Nhưng mà nhìn những hình ảnh thì mình thấy cũng không thua gì các nhà giam lớn của Việt Nam Cộng Hoà trên đất nước mình; bởi nó cũng âm u, cũng tối tăm, nhìn vào là người ta thấy khiếp sợ, và mình cũng hình dung những đồng chí, đồng đội mình bị giam cầm ở đây cũng như những nhà lao nơi khác. Cho nên chúng tôi nghĩ rằng người chiến sĩ cách mạng khi bị địch bắt ở bất cứ nhà lao nào thì cái khốc liệt, cái đoạ đày, tra tấn cũng như nhau". 

Nhà lao PleiKu

Cùng với sự phát triển của cách mạng VN lúc bấy giờ, sự ra đời của các chi bộ đảng trong nhà tù đã gắn với các cuộc đấu tranh diễn ra quyết liệt, chống chế độ hà khắc của nhà tù, chống đánh đập, hạn chế khổ sai, bảo vệ nhân cách người cộng sản. Đảng ta nhận định “Đấu tranh trong nhà tù, trại giam của thực dân, đế quốc là một bộ phận của phong trào đấu tranh cách mạng”; và thực tế cho thấy không nhà tù, trại giam nào mà các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày không đấu tranh, thậm chí còn đấu tranh thường xuyên, liên tục, đấu tranh để tìm “cái sống trong cái chết”. Tại nhà lao Pleiku lúc bấy giờ, ngoài việc tập hợp quần chúng đấu tranh, chi bộ của nhà lao còn tổ chức xây dựng cơ sở trong nội thị thị xã Pleiku. Những năm 1965-1968, cao trào cách mạng phát triển mạnh mẽ và rộng khắp tỉnh Gia Lai; và trong cuộc tiến công nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, anh chị em tù chính trị nhà lao Pleiku đã hiệp đồng tấn công địch bằng cách phá nhà lao thoát ra, nhưng bị địch bắn chết 46 người và nhiều người khác bị thương. Sau Tết Mậu Thân, tại nhà lao Pleiku kẻ địch đã nhốt đến 800 người tù chính trị, và lúc này chế độ hà khắc của tù nhân cũng được tăng cường; thế nhưng với niềm tin vào thắng lợi của cách mạng, các chiến sĩ cách mạng bị địch giam cầm tại đây không ngại hi sinh, gian khổ, vẫn một lòng đoàn kết, kiên gan chịu đựng, không đầu hàng địch. Ông Nguyễn Đôn Thim – TP.Pleiku – Gia Lai nói: "Trong tù thì anh em đùm bọc nhau, nhường cơm sẻ áo cho nhau, chăm sóc nhau lúc ốm đau, hoạn nạn. Tình cảm đó xuất phát từ niềm tin chiến thắng; từ tình cảm đồng chí, đồng đội, đồng lý tưởng, đồng con đường đi theo cách mạng, làm cách mạng; và đồng cảnh ngộ".  

 Những thủ đoạn, những cực hình tra tấn dã man của kẻ địch vẫn không khuất phục được lòng kiên trung bất khuất của các chiến sĩ cách mạng bị giam cầm tại nhà lao Pleiku. Đến ngày 17/3/1975, thị xã Pleiku được giải phóng, các chiến sĩ cách mạng phá cửa nhà tù thoát ra ngoài tìm bắt liên lạc đưa bộ đội vào tiếp quản thị xã; chấm dứt 50 năm tồn tại của chế độ nhà tù thực dân, đế quốc trên đất Gia Lai; góp phần để mở màn chiến dịch HCM lịch sử, tiến tới giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. 40 năm đã qua với biết bao đổi thay của đất nước, và nhà lao Pleiku hôm nay vẫn mãi là chứng tích hào hùng của lịch sử dân tộc Việt Nam trong kháng chiến cứu nước ./.

Mỹ Tiến , R’Piên