Hiến pháp năm 1946 đã nêu rõ: Nhiệm vụ của dân tộc ta trong giai đoạn này là bảo toàn lãnh thổ, giành độc lập hoàn toàn và kiến thiết Quốc gia trên nền tảng dân chủ. Hiến pháp 1946 được xây dựng trên ba nguyên tắc cơ bản, đó là: Đoàn kết toàn dân không phân biệt giống nòi, trai gái, giai cấp, tôn giáo; đảm bảo các quyền tự do dân chủ; và thực hiện chính quyền của nhân dân.    

   Hiến pháp đó như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Đó là bản Hiến pháp đầu tiên trong lịch sử nước nhà”. “Hiến pháp đó tuyên bố với thế giới nước Việt Nam đã độc lập…, dân tộc Việt Nam đã có đủ mọi quyền tự do…, phụ nữ Việt Nam được đứng ngang hàng với đàn ông để được hưởng chung mọi quyền tự do của một công dân. Hiến pháp đó đã nêu một tinh thần đoàn kết chặt chẽ giữa các dân tộc Việt Nam và một tinh thần liêm khiết, công bình của các giai cấp”.

   Tuân thủ nguyên tắc “Đảm bảo các quyền tự do dân chủ”, Hiến pháp 1946 rất chú trọng đến chế định công dân. Điều đó thể hiện ở chỗ Hiến pháp đã dành trọn Chương II trong 7 chương, dành cho chế định công dân. Cũng với Hiến pháp năm 1946, lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, nhân dân Việt Nam được đảm bảo các quyền tự do, dân chủ, được quy định tại Điều 10, đó là “Công dân Việt Nam có quyền tự do ngôn luận, tự do xuất bản, tự do tổ chức và hội họp, tự do tín ngưỡng, tự do cư trú, đi lại trong nước và ra nước ngoài”.

Khẳng định quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân không chỉ là nguyên tắc cơ bản được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1946 mà còn gắn liền với việc thiết lập cơ chế bảo đảm thực hiện quyền lực thực sự của nhân dân, là tư tưởng chỉ đạo bao quát toàn bộ nội dung Hiến pháp, được thể hiện cụ thể trong các quy định về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy chính phủ từ Trung ương đến địa phương.

   Tiến sĩ Sử học Nguyễn Văn Chiến cho biết: “Hiến pháp năm 1946 có nhiều giá trị về lịch sử, về chính trí, về pháp lý.Thứ nhất hiến pháp năm 1946 thể hiện tư tưởng lập hiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đầu thế kỷ 20 các cách mạng việt nam như cụ Phan Bội Châu; Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng cũng đã có tư tưởng về lập hiện, nhưng những tư tưởng đó không thể hiện thực hóa, trong quá trình hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng bước hình thành và củng cố tư tưởng về nền lập hiến của việt nam, vì vậy trong phiên họp đầu tiên của chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói chúng ta phải có 1 hiến pháp dân chủ, vì vậy cho nên Chủ tịch Hồ Chí Minh kí sắc lệnh lập ủy ban dự thảo hiến pháp để trình Quốc hội. Vấn đề này đã tạo tiền đề cho việc ra đời chính thức của quốc hội và chính phủ một cách hợp pháp

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: Đây là bản hiến pháp đầu tiên trong lịch sử nước nhà, là một vết tích lịch sử hiến pháp đầu tiên trong cõi Á Đông, bản hiến pháp đó tuyên bố với thế giới nước Việt Nam đã độc lập, dân tộc Việt Nam đã có đủ quyền tự do, phụ nữ Việt Nam được  ngang hàng với đàn ông được hưởng chung mọi quyền tự do của 1 công dân, hiến pháp đó đã nêu 1 tinh thần đoàn kết chắc chẽ giữ các dân tộc Việt Nam và 1 tinh thần liêm khiết công bằng giữ các giai cấp”.

   Hiến pháp năm 1946 ra đời là sự khẳng định mạnh mẽ về mặt pháp lý chủ quyền Quốc gia của nhân dân Việt Nam, ghi nhận thành quả vĩ đại của nhân dân ta trong cuộc đấu tranh giành lại độc lập, tự do cho dân tộc và thống nhất lãnh thổ. Hiến pháp 1946 đã đề ra những nhiệm vụ cơ bản của Nhà nước và nhân dân ta trong giai đoạn trước mắt, chỉ rõ những đường lối thực hiện nhiệm vụ ấy. Đồng thời, nó đặt nền móng cho một bộ máy nhà nước kiểu mới – nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hiến pháp 1946 còn công nhận, đảm bảo quyền dân chủ thiêng liêng của công dân, phù hợp với tình hình, đặc điểm cách mạng Việt Nam và xu hướng tiến bộ, văn minh trên thế giới ./. 

Mỹ Tiến – Minh Trí