Ia Ko được biết đến là 1 trong những xã của huyện Chư Sê bảo tồn được nhiều giá trị văn hóa truyền thống. Nơi đây, có những người phụ nữ Jrai đã đi qua biết bao mùa trăng, dù chưa thạo con chữ, chưa biết tiếng phổ thông, nhưng bù lại họ có đôi tay khéo léo thiên phú. Từ những khung dệt thô sơ này, những tấm thổ cẩm cứ thế ra đời chứa cả tâm hồn, văn hóa của người Jrai trên đó.

Bà Kpuih Blop – Làng O Grưng, xã Ia Ko, huyện Chư Sê, Gia Lai chia sẻ: “Mình từ nhỏ đã biết dệt thổ cẩm rồi. Dệt thổ cẩm không khó nhưng phải kiên trì và khéo léo. Trước đây, thường dùng sợi bông để dệt. Giờ thì sợi chỉ dễ tìm hơn. Mình thường dệt về thiên nhiên, cảnh vật bên ngoài với các màu đỏ, vàng, xanh”.

Môi trường sống của con người có mối quan hệ mật thiết với thiên nhiên. Thực tế này ít nhiều được phản ánh, ghi dấu ở hoa văn trang trí trên thổ cẩm của người Jrai với vẻ đẹp giản dị, khỏe khoắn nhưng không kém phần duyên dáng. Tất cả đã tạo nên một bức tranh mang hơi thở đại ngàn.

Bà  Rơ Mah Ler- Làng O Grưng, xã Ia Ko, huyện Chư Sê, Gia Lai tự hào nói: “Mỗi một tấm vải mình dệt những họa tiết khác nhau. Để tạo hoa văn trên thổ cẩm mình chỉ cần dùng 1 cây nhọn, cẩn thận lồng ghép, đan xếp những sợi chỉ lại theo những quy tắc nhất định. Mình rất tự hào vì giữ gìn được nghề truyền thống của ông bà để lại”.

Hoa văn trên trang phục cũng như trên các vật dụng làm từ thổ cẩm của người Jrai thường theo mô típ tượng trưng, cách điệu các hình tượng từ thiên nhiên và đời sống thường ngày như hoa lá, động vật… diễn tả những tình cảm, suy nghĩ của con người về cuộc sống xã hội và tự nhiên chứ không sao chép nguyên mẫu. Mỗi hoa văn đều có ý nghĩa nhất định trong tổng thể khung hoa văn trên mỗi tấm thổ cẩm. Tất cả hiển hiện một thế giới tự nhiên sinh động, phong phú… được biểu hiện dưới dạng hình học, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc lập.

Thạc sỹ Văn hóa Y Phương- Trưởng phòng Dịch vụ, Bảo tàng tỉnh Gia Lai cho biết: “Điểm nổi bật của họa tiết hoa văn của dân tộc Jrai là người ta biểu cảm được, thả hồn được vào những cái hoa văn, những họa tiết thể hiện đời sống sinh hoạt hàng ngày. Về mặt hình học thì đó là hình ziczac, hình thoi. Về mặt quan điểm, quan niệm của người đồng bào Jrai thì đó là những đời sống bình thường như hạt gạo, con chim, những đời sống hàng ngày mà người ta được thể hiện. Giờ đây người ta còn dệt sinh động hơn nữa như tên người yêu thích, dệt bông hoa. Các nghệ nhân ngày càng có sự phát triển để tạo điểm nhấn cho các họa  tiết thêm sinh động hơn.

Trong trang phục của phụ nữ thì họa tiết của người Jrai thường nằm ngang, nhưng đặc biệt nhất là ở phần bụng. Người ta thể hiện họa tiết bằng 1 miếng khổ lớn hơn so với những họa tiết khác ở trên áo. Đó là thể hiện sự phồn thực của người phụ nữ, là mẫu hệ và sự sinh sôi nảy nở, cũng là một cái gì đó rất linh thiêng của người mẹ”.

Có thể nói, họa tiết hoa văn chính là linh hồn của thổ cẩm. Chính sự phong phú, đa dạng của màu sắc, tài trang trí họa tiết trên trang phục đã tạo nên vẻ đẹp độc đáo cho thổ cẩm của người Jrai. Không chỉ đơn thuần là những họa tiết trang trí mà đây còn là biểu hiện sinh động về đời sống xã hội, tín ngưỡng, tạo nên sắc thái riêng biệt về văn hóa của đồng bào Jrai so với các dân tộc khác ở Tây Nguyên nói riêng và cả nước nói chung.

Nhâm Dung, Minh Trung