50 năm đã trôi qua kể từ mùa Xuân lịch sử 30 tháng 4 năm 1975 – ngày đất nước thống nhất, Bắc Nam sum họp một nhà; trong hành trình đi tới hòa bình, có những con người đã lặng lẽ gửi lại cả tuổi thanh xuân cho Tổ quốc. Hồ sơ của họ – những cán bộ đi B năm xưa giờ đây không chỉ là những tập giấy úa màu, mà đã trở thành chứng nhân sống động của một thời kỳ tuy đau thương nhưng rất đỗi hào hùng.

Mỗi bộ hồ sơ cán bộ đi B không chỉ lưu giữ lý lịch cá nhân, mà còn ghi dấu một hành trình dấn thân, hy sinh vì độc lập dân tộc. Đó là những “câu chuyện sống” cần được lắng nghe bằng trái tim.

Đây là lần thứ 2, tỉnh Gia Lai phối hợp với Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước tổ chức trao trả hồ sơ trực tiếp cho cán bộ đi B.

“Cán bộ đi B” là khái niệm được dùng để nói về những cán bộ từ miền Bắc với tinh thần tự nguyện vượt Trường Sơn vào miền Nam tham gia kháng chiến giai đoạn 1959 – 1975. Trong số đó có không ít cán bộ đi B đã và đang sinh sống tại Gia Lai. Đất nước thống nhất, người còn người mất… và sau gần nửa thế kỷ, những bộ hồ sơ, kỷ vật gửi lại trước lúc lên đường của họ bắt đầu được trao trả.

Đến lúc này, cầm trên tay bộ hồ sơ cán bộ đi B, bà Đỗ Thị Hòe vẫn chưa tin mình có cơ hội được nhận lại những kỷ vật đã nhờ Ủy ban Thống nhất Chính phủ giữ hộ…sau tận 53 năm. Cân nhắc lựa chọn bộ quân phục với chiếc mũ tai bèo để tham dự sự kiện ý nghĩa này bởi với cô bé quê Thái Bình, học sinh trường sư phạm ngày nào vẫn không thể quên kỷ niệm về quân trang mà mình nhận được vào giữa đêm 8/9/1972.

Bà Đỗ Thị Hòe – Cán bộ đi B kể lại: “Sáng mai là bắt đầu đi B nhưng hôm nay tôi chưa được phát quân trang bởi vì là người nhỏ là một, hai nữa là chưa đủ tiêu chuẩn/12h đêm Bộ Tư lệnh mới là phát quân trang để cho đồng chí Đỗ Thị Hoè đi B gia đình là không có ai lên bởi vì là không được đi là sẽ không không lên thăm con nữa. Nhưng lòng quyết tâm của tôi là tôi được phát bộ quần áo số 3, nhỏ nhất của Quân đội nhưng mà tôi mặc là lùng thùng. Bồi hồi xúc động và cô rất là mừng khi mà cô còn được sống đến giờ và được sự quan tâm như thế này là niềm vui nhất.”

Có những câu chuyện lịch sử… không nằm trong tài liệu, sách vở, mà nằm trong từng hồ sơ nhỏ đã đi qua năm tháng chiến tranh để được trao trả hôm nay. Đó là câu chuyện của gia đình ông Đỗ Xuân Quý – nơi bốn thế hệ cùng tụ họp, không chỉ để nhận lại một bộ hồ sơ… mà để nhận lại cả một phần ký ức đong đầy yêu thương và tự hào về người chồng, người cha, người ông của mình.

Bà Trần Thị Toán – Vợ của cán bộ đi B xúc động: “Nét chữ của ông thì quá đẹp. Ông ấy, coi như là từ khi lấy bà đến giờ ông thương bà lắm. Bà rất hân hạnh, rất cảm ơn tất cả các ban ngành, các vị lãnh đạo đã quan tâm đến gia đình bà…”

Ông Đỗ Xuân Quý – Con của cán bộ đi B bày tỏ: “Tôi không nghĩ rằng là bữa nay đã được được nhận lại cái hồ sơ của ba. Tôi nghĩ rằng nó nằm đâu đó ở tận Trung ương, nhưng mà hôm nay tận tay sờ vào kỉ vật của ba thì / trong lòng tôi cũng rất là trào dâng cái cảm xúc bồi hồi và xúc động cũng như là biết ơn./Ba là một trong những cán bộ đã góp phần lên cái lịch sử của dân tộc mình, tuy là rất là nhỏ bé.”

Mỗi trang giấy trong hồ sơ là một nhịp tim từng sống, từng chiến đấu cho đất nước này. Chính vì vậy việc tìm kiếm, thu thập và rà soát để trao trả về cho đúng chủ nhân là một hành trình đòi hỏi nhiều tâm sức của các nhân viên lưu trữ. Đợt trao trả thứ 2 này, có 38 hồ sơ đã xác minh được danh tính chính xác nhưng cũng còn đó nhiều gia đình và chính bản thân cán bộ đi B chưa được hưởng niềm vui ấy dù hòa bình đã lập lại được nửa thế kỷ. Điều đó trở thành nỗi niềm đau đáu của những người ở lại hôm nay.

Ông Phạm Văn Nguyên – Cán bộ đi B chia sẻ: “Trong một ngày đi B ý thì là đoàn chúng tôi ở Nam Định chúng tôi có năm anh em, tất cả, trong đó có tôi và bốn người khác cũng là đồng nghiệp là giáo dục/ mình tôi được vinh dự là nhận hồ sơ, còn các anh kia thì không biết hồ sơ hiện nay ở đâu. Mà rất tiếc là có hai anh đã mất/ Đến nay tôi cũng rất là băn khoăn cái chuyện đó.”

Đồng chí Nguyễn Thị Thanh Lịch – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai khẳng định: “Đó cũng là những cái trăn trở của chúng tôi, những người làm trực tiếp về cái chương trình này. Qua sự kiện này chúng tôi sẽ lan tỏa hơn nữa để tìm kiếm được nhiều hơn nữa các thông tin tìm kiếm gia đình, thân nhân các đồng chí đấy để được trao trả đến tận gia đình với lòng tri ân sâu sắc nhất. Không chỉ là một động thái về trao trả hồ sơ đi B. Chúng tôi mong muốn rằng là huy động được nhiều hơn nữa công tác đền ơn đáp nghĩa, công tác chăm sóc các gia đình thương binh, liệt sĩ, các đối tượng có công với cách mạng một cách đầy đủ nhất, trọn vẹn nhất.”

Mỗi hồ sơ là một số phận và cũng chính là một phần lịch sử.

50 năm – ký ức trở về…để thế hệ trẻ hôm nay có cơ hội được chạm vào, để biết, để hiểu và ý thức hơn về trách nhiệm trao truyền, kết nối.

Từ những vệt chữ nhòe màu năm tháng.

Đến ánh mắt trong veo của những mầm non hôm nay.

Hành trình ký ức không bao giờ khép lại, để từ chính nơi đạn bom ác liệt sẽ chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của miền đất đỏ bazan.

Hòa Giang – Viễn Khánh  Huy Toàn – Bảo Ngọc