Dân tộc Tày một trong những dân tộc thiểu số ở Việt Nam nổi tiếng với văn hóa phong phú và đa dạng. Trong đó, đàn tính và hát then là 2 yếu tố đặc sắc, thể hiện tâm hồn, đời sống tinh thần và truyền thống văn hoá của cộng đồng người Tày. Cách đây khoảng 40 năm, nhiều bà con dân tộc Tày, Nùng từ miền Bắc vào Gia Lai lập nghiệp vẫn không quên mang theo cây đàn tính cùng những điệu hát then để làm phong phú thêm đời sống văn hóa nơi vùng đất mới. Phóng sự được thực hiện tại thôn Kơ Nia, xã Ia Trôk, huyện Ia Pa.
Thôn Kơ Nia, xã Ia Trôk, huyện Ia Pa hiện có 210 hộ, trong đó dân tộc Tày chiếm tới 90%. Họ từ vùng đất Cao Bằng, Lạng Sơn vào đây lập nghiệp. Cuộc sống quá khó khăn nên có một khoảng thời gian, điệu hát then vắng bóng trong đời sống hàng ngày của người dân nơi đây. Khi cuộc sống ổn định hơn, cộng đồng người Tày ở đây đã bắt tay khôi phục nét văn hóa nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình. Vào những ngày cuối tuần, các bà, các mẹ cùng nhau tập luyện, cất lên điệu then say đắm, mượt mà, sâu lắng.
Bà Hà Thị Lèn – Thôn Kơ Nia, xã Ia Trốk, huyện Ia Pa bày tỏ: “Người Tày chúng tôi ngày lễ, ngày Tết .. thì chúng tôi hay hát then với nhau. Rồi ngày 22 tháng Giêng là có ngày Hội của dân tộc Tày thì chúng tôi cũng ngồi lại với nhau, năm nào cũng vậy. Hát then thì có từ hồi xưa các cụ để lại rồi, cả then cổ cũng thế.”
Gần 20 năm lập nghiệp trên vùng đất Gia Lai, những ngày tháng đầu tiên xa quê, bà Đinh Thị Xuân luôn mang trong lòng nỗi nhớ quê hương da diết. Đây cũng là lúc bà Xuân gửi hồn qua tiếng đàn tính, làn điệu then ngọt ngào, vì nó là tiếng lòng, âm hưởng của quê hương.
Bà Đàm Thị Xuân – Thôn Kơ Nia, xã Ia Trốk, huyện Ia Pa chia sẻ: “Tôi vào đây từ năm 1985 rồi, hồi nhỏ thấy các anh chị đàn cũng đam mê quá, vào đây, thì tôi cũng tự học trong sách rồi xem trên MXH. Khi được các cô truyền dạy thì càng phấn đấu hơn, cũng muốn thành lập 1 CLB để sinh hoạt cho vui.”
Hát then không chỉ đơn thuần là một hình thức giải trí mà còn là phương tiện để truyền tải tri thức, giá trị văn hóa và tâm tư của người Tày. Năm 2019, thực hành then của người Tày, Nùng, Thái đã được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Hiện nay, tại thôn Kơ Nia, xã Ia Trốk, huyện Ia Pa số lượng chị em biết sử dụng đàn tính, hát then không nhiều nên thời gian tới, Chi hội Phụ nữ thôn Kơ Nia có kế hoạch thành lập Câu lạc bộ Hát then, đàn tính nhằm tạo không gian sinh hoạt vui tươi, tạo sức lan tỏa, qua đó bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trên quê hương thứ 2.
Bà Nông Thị Kim Cúc – Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ thôn Kơ Nia, xã Ia Trốk, huyện Ia Pa cho biết: “Thời gian tới, Hội phụ nữ thôn KơNia cũng mong muốn sẽ thành lập được CLB để lưu giữ nét đẹp văn hóa người Tày. Mặc dù vào đây cũng được hơn 20 năm rồi nên cũng muốn lưu giữ lại nét văn hóa người Tày cho con cháu sau này để biết được nét đẹp văn hóa truyền thống. Cũng mong muốn thành lập được CLB để các em nhỏ sau này tham gia, biết được nét đẹp văn hóa của dân tộc.”
Văn hóa đàn tính, hát then của người Tày không chỉ là di sản quý giá mà còn là cầu nối giữa các thế hệ. Việc gìn giữ nghệ thuật này giúp bảo tồn bản sắc văn hóa và khơi dậy niềm tự hào dân tộc. Hy vọng rằng, văn hóa đàn tính, hát then sẽ tiếp tục được lưu giữ và phát triển, trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.
Linh Chi – Huy Toàn