Một ngày sau khi đọc Tuyên ngôn độc lập, ngày 03/9/1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra 6 nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Trong đó, một trong sáu nhiệm vụ là:“Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế, nên nước ta không có Hiến pháp, nhân dân ta không được hưởng quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ”. Trên tinh thần ấy, ngày 20/9/1945, dù Quốc hội (Nghị viện nhân dân) chưa thành lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thành lập Ban dự thảo Hiến pháp theo Sắc lệnh số 34.
Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Chính phủ Lâm thời sau phiên họp Chính phủ đầu tiên
Ban dự thảo Hiến pháp gồm 7 người: Hồ Chí Minh, Vĩnh Thuỵ (Bảo Đại), Đặng Thai Mai, Vũ Trọng Khánh, Lê Văn Hiến, Nguyễn Lương Bằng, và Đặng Xuân Khu (Trường Chinh), trong đó Người làm trưởng ban. Ban dự thảo Hiến pháp được thành lập trong thời điểm đất nước đang bộn bề công việc, tình thế hết sức nguy nan. Một đất nước sau mấy nghìn năm sống trong chiến tranh mới vừa được hưởng yên bình và vẫn đang ở trong tình thế “nghìn cân treo sợi tóc”. Chính phủ mới đang phải đối mặt với thù trong giặc ngoài, nạn đói hoành hành và giặc dốt đang làm cho 90% dân số mù chữ. Trong bộn bề khó khăn, Hồ Chí Minh vẫn chủ trì Ban dự thảo Hiến pháp tiến hành nhiều phiên họp, dự thảo, bổ sung và sửa đổi Hiếp pháp. Ngày 10/11/1945, bản Dự thảo Hiến Pháp đã được đăng trên báo Cứu Quốc kèm theo thông báo của Chính phủ là: “Muốn cho tất cả nhân dân Việt Nam dự vào việc lập hiến của nước nhà nên Chính phủ thông báo bản Hiến pháp này để mọi người được đọc kỹ càng và tự do bàn bạc, phê bình… Ủy ban dự thảo Hiến pháp sẽ tập trung đề nghị sửa đổi theo ý kiến của nhân dân rồi trình Quốc dân đại hội bàn luận.”
Ngày 02/03/1946, Tiểu ban Hiến pháp được Quốc hội bầu ra gồm có 11 thành viên là: Tôn Quang Phiệt, Trần Duy Hưng, Nguyễn Thị Thục Viên, Đỗ Đức Dục, Cù Huy Cận, Nguyễn Đình Thi, Huỳnh Bá Nhung, Trần Tấn Thọ, Nguyễn Cao Hách, Đào Hữu Dương, Phạm Gia Đỗ. Tiểu ban này tiếp tục nghiên cứu dự thảo Hiến pháp.
Trong phiên họp ngày 29/10/1946, Tiểu ban Hiến pháp được mở rộng thêm 10 đại biểu đại diện cho các nhóm, các vùng và đồng bào thiểu số để tu chỉnh dự thảo hiến pháp; trong đó có ông Nay Phin – Đại biểu Quốc hội đầu tiên của tỉnh Gia Lai.
Dự thảo Hiến pháp sau đó được trình ra Quốc hội ngày 02/11/1946 để thảo luận, sửa chữa và thông qua vào ngày 09/11/1946 ./.
Mỹ Tiến – Minh Trí