Chiến thắng Đak Pơ (ngày 24/6/1954) huyền thoại là thắng lợi lớn nhất trong kháng chiến chống Pháp ở Liên khu V đã góp phần buộc Pháp phải ký Hiệp định Giơnevơ vào ngày 21/7/1954 chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương; kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến của dân tộc ta chống thực dân Pháp. Một trong những yếu tố quan trọng để ta giành thắng lợi vẻ vang trong trận đánh Đak Pơ đó là triển khai cách tác chiến đánh địch tối ưu nhất với nghệ thuật quân sự độc đáo.
Trung đoàn 96 được Bộ Tư lệnh Liên khu V giao nhiệm vụ là lực lượng chủ công cùng 2 đại đội của Trung đoàn 120 và bộ đội địa phương An Khê, Đắk Bớt, Tân An tiêu diệt địch tháo chạy trên đường 19 đoạn từ An Khê đến Pleiku diễn ra ngày 24/6/1964. Lực lượng của địch rút từ An Khê về Pleiku rất đông, gấp nhiều lần về quân số và vũ khí so với ta. Trong đó có Binh đoàn ứng chiến cơ động 100 (GM 100) quân viễn chính Pháp do Đại tá Ba-ru tổng chỉ huy; cùng Tiểu đoàn 520 ngụy, Tiểu đoàn pháo 105 ly và một số đơn vị địa phương quân với phương tiện, khí tàigồm các phân đội xe tăng, thiết giáp, các loại xe đặc chủng công binh, thông tin; được sự yểm trợ, chi viện của Binh đoàn GM 42 từ hướng Pleiku xuống và lực lượng không quân.
Chiến thắng Đak Pơ, ta tiêu diệt gọn quân địch,thể hiện nghệ thuật quân sự và chiến lược phục kích đánh địch độc đáo. Ta chọn đúng địa hình và đúng nơi phục kích, đó là đoạn cầu Đak Pơ rất hiểm trở; đường quanh co, khúc khuỷu, có nhiều khúc cua tay áo; lên dốc, xuống dốc liên tục; một bên là những vách núi dựng đứng, một bên là những hố sâu kéo dài đến tận thung lũng.Với cách bố trí trận địa phục kích liên hoàn, chặn đầu, khóa đuôi trên đường 19 độc đạo nên khi địch lọt vào đoạn này, đã bị ta cô lập hoàn toàn;dồn, tắc, ùn ứ, không thể cơ động.
Ông Thái Diệp – Cựu chiến binh Trung đoàn 96 (hiện ở huyện Đak Pơ, Gia Lai) tự hào nói: “Ta đánh thắng trong trận đánh Đak Pơ là nhờ ta chủ động, địch bị động. Ta chọn đúng địa hình và địa điểm nơi phục kích. Bộ đội ta rất gan dạ, dũng cảm…”
Các nhà quân sự cũng đã giải mã, sở dĩ trận này ta không đánh địch ở tiền đồn An Khê kiên cố, vững chắc mà chọn đánh địch khi rút quân là bởi đánh địch trong công sự hiệu suất chiến đấu không cao, thời gian kéo dài, có thể tổn thất lớn; còn đánh địch khi cơ động rút chạy trên chiến trường, ta phát huy được nhiều lợi thế về địa hình và lực lượng nên hiệu suất chiến đấu cao. Chiến thắng Đak Pơ cũng đã thể hiện tài năng, mưu lược của Trung đoàn trưởng Trung đoàn 96 Nguyễn Minh Châu.
Đại tá, Tiến sỹ Lê Thanh Bài – Phó Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam cho biết: “Sự chỉ đạo của Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu, Trung đoàn đã chọn khu vực đồi núi quanh co, có những thung lũng, dễ tiến công vào đội hình của địch. Và sự lựa chọn địa hình chính xác, khu vực tác chiến chính xác, đã góp phần vào thành công của trận đánh này.”
Chiến thắng Đak Pơ lập nhiều kỷ lục về tiêu diệt sinh lực địch, về chiến lợi phẩm, về hiệu quả chiến đấu.Nói về chiến thắng Đak Pơ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp – Tổng Tư lệnh Quân đội ta đã khen ngợi: “Đây là một trận vận động phục kích lớn, dũng cảm và linh hoạt, tận dụng được yếu tố bất ngờ, sử dụng lực lượng có hiệu quả cao, đánh trúng vào chỗ yếu của địch, bồi thêm cho chúng một đòn thất bại nặng nề”…Là “Điện Biên Phủ thứ 2”, Chiến thắng Đak Pơ để lại nhiều bài học quý giá được vận dụng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc./.
Hà Đức – Đức Hải – R’Piên – Viễn Khánh