Chỉ gần 1 năm sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, với dã tâm của mình thực dân Pháp tiếp tục xâm chiếm nước ta một lần nữa. Song dưới sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh và sức mạnh đoàn kết của cả dân tộc, với chiến thắng lừng lẫy Điện Biên Phủ (7/5/1954), chúng ta đã buộc thực dân Pháp phải ngồi vào bàn Hội nghị cùng ký Hiệp định Giơ-ne-vơ chấm dứt cuộc chiến tranh xâm lược ở Đông Dương, miền Bắc nước ta được hoàn toàn giải phóng. Cùng với quân dân cả nước, bộ đội chủ lực Liên khu 5 và quân, dân tỉnh Gia Lai cũng đã tạo nên một chiến thắng vang dội diễn ra vào ngày 24/6/1954 với trận đánh Đak Pơ. Chiến thắng này được ví là trận Điện Biên phủ ở Liên khu V, như một đòn quyết định, góp phần đánh tan sự xâm lược của thực dân Pháp đối với nước ta.
Trong thời gian diễn ra đàm phán ký kết Hiệp định Giơ-ne-vơ, thực hiện chủ trương của Đảng và Chính phủ, quân dân cả nước đã đồng loạt tấn công địch trên nhiều chiến trường và giành được những thắng lợi to lớn. Trong đó, ở tỉnh Gia Lai khi có thông tin quân Pháp sẽ rút lui theo đường 19 từ An Khê về Pleiku, Liên khu 5 đã cử Trung đoàn 95 hành quân từ tỉnh Bình Định lên Gia Lai để phối hợp cùng lực lượng vũ trang địa phương tiến hành chặn đánh địch rút quân.
Cựu chiến binh Thái Diệp, Chiến sĩ Trung đoàn 96, Liên khu V cho biết: “Hành quân lên Gia Lai là đi qua đèo tới khu vực xã Tú Thủy, Tú An và huyện Kbang bây giờ thì đóng quân ở đó trên, dưới 1 tháng để vừa tập luyện và chờ lệnh. Cán bộ cấp trên trinh sát thì nắm diễn biến tình hình địch về quân số, di chuyển và dự báo trong tháng Tư thì địch sẽ rút quân từ An Khê về Pleiku. Cho nên ta phải chuẩn bị tinh thần khi có lệnh thì sẽ chặn đánh”.
Sau nhiều ngày mật phục, chờ đợi thì sáng ngày 24/6/1954, Binh đoàn cơ động 100 và các đơn vị quân ngụy rút quân theo đường 19 từ An Khê lên Pleiku. Đến trưa ngày 26/4, lực lượng của ta đã chặn đánh địch ở khu vực cầu Đak Pơ. Mặc dù không tương quan lực lượng khi mà Binh đoàn cơ động 100 là một binh đoàn chủ lực của Pháp, gồm hầu hết là lực lượng tinh nhuệ song dưới sự chỉ huy tài tình của Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu, Trung đoàn 96 cùng lực lượng vũ trang địa phương đã tận dụng tốt các yếu tố địa hình, địa vật hiểm trở bố trí trận địa phục kích liên hoàn, chặn đầu, khóa đuôi, phát huy được sức mạnh tổng hợp của yếu tố con người, vũ khí đã đánh tan cuộc rút lui của quân địch.
Cựu chiến binh Thái Diệp, Chiến sĩ Trung đoàn 96, Liên khu V kể lại: “Đầu tiên khi địch đến đó là phát súng đầu tiên là khẩu DKZ bắn trúng xe đi đầu tiên là bị cháy và toàn bộ địch đi phía sau là không đi lên được vì khi đó đường chỉ có 3m. Khi đánh thì ông phụ trách cối 82 cách địch khoảng 400m và thấy địch định lên chỗ đồi mình chốt nhưng không lên được vì pháo mình bắn mạnh. Quân địch lúc đó là rối loạn hết; lính tỏa ra 2 bên. Quân địch bị mình tiêu diệt gần hết. Lúc đó anh em rất là phấn khởi; còn khoảng 1.000 dân công là tải thương, thu vũ khí, rồi thu quân trang, quân dụng của địch”.
Trong chiến thắng này, chúng ta đã tiêu diệt trên 500 tên địch, làm bị thương khoảng 600 tên và bắt sống 800 tên; trong đó có tên chỉ huy trưởng Binh đoàn 100 của địch. Cùng với đó là đốt cháy, phá hỏng và thu giữ nhiều phương tiện, súng đạn các loại.
Trong thư gửi cán bộ, chiến sĩ Liên khu V sau chiến thắng Đak Pơ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “… Các chú hoạt động có thành tích khá, Bác vui lòng thay mặt Chính phủ khen ngợi các chú, và thưởng cho Tiểu đoàn X vừa thắng khá ở An Khê, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất…”. Còn Đại tướng Võ Nguyên Giáp thì đánh giá về chiến thắng Đak Pơ: “… Đây là một trận vận động phục kích lớn, dũng cảm và linh hoạt, tận dụng được yếu tố bất ngờ, sử dụng lực lượng với hiệu quả cao, đánh trúng vào chỗ yếu của địch, bồi thêm cho chúng một đòn thất bại nặng nề…”.
Chiến thắng Đak Pơ – Trận Điện Biên Phủ ở Liên khu V như một minh chứng hào hùng về tinh thần đấu tranh anh dũng, ngoan cường của quân và dân ta, sẵn sàng đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược để bảo vệ quê hương, đất nước./.
Đức Hải, Minh Trung