Tỉnh Gia Lai hiện có 33 di tích, cụm di tích đã được xếp hạng. Trong đó có 01 quần thể với 09 cụm di tích được xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt là quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo, 08 di tích quốc gia và 16 di tích cấp tỉnh. Ngoài ra, tỉnh còn có 01 hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia (Phù điêu Phật Chămpa Tây Nguyên và 06 hiện vật, bộ hiện vật (với tổng số 14 hiện vật) đã được đăng ký cổ vật. Tỉnh Gia Lai cũng có 3 di sản văn hoá phi vật thể được Bộ VH-TT&DL đưa vào Danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, gồm: Không gian văn hoá cồng chiêng Tây Nguyên, Sử thi của người BahNar, Lễ Cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở huyện Phú Thiện và có 23 Nghệ nhân Ưu tú. Tuy nhiên, với đặc thù của một tỉnh Tây Nguyên, Gia Lai cũng gặp một số khó khăn như: Đến nay tỉnh không có Ban Quản lý di tích hay Trung tâm Bảo tồn di tích. Ngoài ra, thị xã An Khê là địa bàn có di tích quốc gia đặc biệt Tây Sơn Thượng đạo. Tại đây, số lượng các di tích chiếm hơn 2/3 của cả tỉnh nhưng địa phương chưa có thiết chế bảo tàng chính thức. Do vậy, tỉnh mong muốn Hội đồng Di sản văn hoá quốc gia chung tay tháo gỡ giúp địa phương vấn đề này. Cùng với đó chế độ, chính sách đãi ngộ đối với nghệ nhân lĩnh vực di sản văn hoá chưa đảm bảo cho việc phát huy khả năng thực sự của họ; hầu hết Nghệ nhân Ưu tú của Gia Lai đều đã lớn tuổi, một số đã mất nên việc lưu giữ, truyền dạy di sản đứng trước khó khăn lớn….

Tại buổi làm việc, các thành viên Đoàn công tác của Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia đánh giá rất cao những nỗ lực của tỉnh Gia Lai trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh. Giáo sư. Tiến sĩ khoa học Lưu Trần Tiêu, cho rằng: Cùng với du lịch sinh thái, cảnh quan văn hóa thì di sản văn hóa chính là điểm nhấn, đây chính là tiềm năng quý để Gia Lai tiếp tục khai thác và phát triển du lịch bền vững.

TSKH Lưu Trần Tiêu – Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia phát biểu: “ Tỉnh cần tận dụng lợi thế về sự đa dạng dân tộc, vị trí địa lý để phát triển, đồng thời tiếp tục khai thác các tiềm năng, trong đó có di sản vật thể và phi vật thể để phát triển kinh tế-xã hội của địa phương. Bên cạnh đó, Gia Lai cũng cần tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ để phát huy giá trị khảo cổ, giá trị hiện vật lưu giữ tại bảo tàng, qua đó thu hút khách tham quan, du lịch, qua đó giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, thúc đẩy kinh tế-xã hội của tỉnh phát triển bền vững”.

Tại buổi làm việc, các chuyên gia, nhà khoa học đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu để tỉnh Gia Lai tiếp tục thực hiện tốt công tác bảo tồn và phát huy các giá trị của quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo và Di tích khảo cổ  Rộc Tưng.

PGS. TS Đặng Văn Bài – Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cũng nêu: “Tỉnh cần nhanh chóng làm việc với Đơn vị tư vấn lập thiết kế, bảo tồn, tranh thủ được nguồn vốn TW để đầu tư tôn tạo di tích Tây Sơn Thượng đạo; lập quy hoạch tổng thể.  Sau khi khai quật khảo cổ cần tiếp tục nghiên cứu, phát lộ khảo cổ tiếp, tiến tới lập hồ sơ công nhận di tích quốc gia đặc biệt”.

PGS. TS Tống Trung Tín – Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia nói: “Nên tính đến chuyện lựa chọn và chọn một số di vật lên làm bảo vật quốc gia, hội đồng đi xem thấy đẹp quá rồi. Bây giờ tôi nghĩ không chỉ là 4 đâu mà có thể chọn thành 1 tổ hợp hay bộ sưu tập rất đẹp ở đây. Ông AnTony bảo rằng có những công cụ, giáo cụ trực quan, đưa ra giảng cho sinh viên và mọi người”.

TSKH.NGND Vũ Minh Giang – Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cho biết: “Đối với Đá cũ An Khê thì tôi nghĩ di tích có niên đại 80 vạn năm. Di tích phải sống với nhân dân, với du lịch. Toàn chuyện đất đá thì không có gì hấp dẫn nên chăng nghiên cứu, tạo ra những không gian ấn tượng, làm cho người ta sống lại thời đại 80 vạn năm trước đó thì di sản mới hấp dẫn, để trẻ con cũng thích, người lớn cũng thích và làm thành sản phẩm hấp dẫn…thì mới nói đến chuyện biến thành tài nguyên để khai thác”.

Các chuyên gia, nhà khoa học cũng cho rằng: Trong quá trình bảo tồn và phát huy các giá trị của văn hóa, tỉnh Gia Lai cần thực hiện song song công tác bảo tồn gắn với phát huy giá trị của văn hóa và giá trị di sản. Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò của cộng đồng, nghệ nhân và người dân trong công tác bảo tồn văn hóa.

TS Lê Thị Minh Lý – Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia nêu: “Mục tiêu của kiểm kê, bản chất của di sản là cần bảo vệ, hỗ trợ cộng đồng tạo ra những sản phẩm, làm sao để cộng đồng hiểu và trân trọng giá trị của di sản. Tỉnh cần cập nhật, kiểm kê lại để thực hiện được mục tiêu kép. Xây dựng chính sách rõ ràng đối với những nghệ nhân, trong đó có nghệ nhân trẻ để họ có trách nhiệm đồng thời tạo các cơ hội để cộng đồng tạo ra và chung tay bảo vệ, tự tin giao tiếp tong mọi hoàn cảnh và phát triển du lịch.  Hãy để họ làm du lịch một cách tự nhiên trong không gian phù hợp nhất”.

Với nhiều ý kiến, tham vấn quý báu mà các thành viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cùng các chuyên gia, nhà khoa học góp ý, khuyến nghị tại buổi làm việc, đồng chí Nguyễn Thị Thanh Lịch – PCT UBND tỉnh Gia Lai cho rằng: Đây là những ý kiến hết sức quý báu cho tỉnh nhằm thực hiện tốt hơn công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa hết sức đặc sắc mà tỉnh Gia Lai đang sở hữu.

Đồng chí Nguyễn Thị Thanh Lịch phát biểu: “Chúng tôi còn nhiều trăn trở và có trách nhiệm để biến di sản thành nguồn lực phát triển. Quan điểm của các chuyên gia, nhà khoa học rất trùng với quan điểm, khát khao, khát vọng phát triển của tỉnh… Gia Lai đang sở hữu giá trị văn hóa, lịch sử cảnh quan và trách nhiệm của tỉnh để làm sao bảo tồn và phát huy khi đứng trước việc phát triển kinh tế, đô thị hóa, mai một văn hóa. Gia Lai có những phần việc cụ thể đối với không gian văn hóa cồng chiêng/ để bảo tồn và tạo cơ chế để nghệ nhân tham gia cùng tỉnh trong bảo tồn. Tỉnh sẽ sớm tham mưu xây dựng chính sách văn hóa đặc thù đối với nghệ nhân, tạo cơ chế để hỗ trợ cho nghệ nhân, giữ nhà rông, làng nghề truyền thống. Đối với di tích đá cũ tỉnh Gia Lai sẽ tiếp thu đầy đủ và xây dựng lại kế hoạch của chúng tôi, gắn với trách nhiệm và quy hoạch tổng thể, chiến lược phát triển văn hóa, rà soát lại công việc sao cho hiệu quả. Tôi rất mong muốn có nghiên cứu đầy đủ về Tây Nguyên như công trình nghiên cứu văn hóa Óc Eo để chúng ta có nghiên cứu về giá trị văn hóa, lịch sử để phát triển”.

PCT UBND tỉnh Gia Lai Nguyễn Thị Thanh Lịch cho biết: Gia Lai luôn xác định công tác bảo tồn, và phát huy các giá trị văn hóa lịch sử gắn với phát triển kinh tế-xã hội bền vững, qua đó phát triển du lịch của địa phương. Do vậy, tỉnh không ngừng nỗ lực và cam kết trách nhiệm trong bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa để cùng với Hội đồng Di sản quốc gia thực hiện tốt cam kết với UNESCO nhằm thực hiện hiệu quả mục tiêu phát triển bền vững./.

Thiên Thanh – Duy Linh – Minh Trung