Với trên 20 địa điểm sơ kỳ Đá cũ phát hiện trong vùng đồi, gò, thung lũng ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai là bằng chứng xác minh về sự hiện diện của cộng đồng người giai đoạn tối cổ của nhân loại, là nguồn sử liệu xác nhận mốc khởi đầu của lịch sử Việt Nam… Những phát hiện, nghiên cứu khảo cổ học ở An Khê thực sự đã mở ra triển vọng lớn cho các chương trình hợp tác quốc tế nghiên cứu lâu dài của các nước trên thế giới, phục vụ chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của địa phương trong giai đoạn mở cửa và hội nhập… Đây là nội dung được chúng tôi đề cập trong kỳ cuối của series phóng sự về Sơ kỳ Đá cũ An Khê.
Hơn 5 năm, kể từ khi di chỉ khảo cổ học Sơ kỳ đá cũ An Khê được phát hiện và công bố. Các nhà khảo cổ đã nhấn mạnh tính thống nhất và tính khu biệt của kỹ nghệ An Khê trong bối cảnh sơ kỳ thời đại Đá cũ trên thế giới. Theo nhận định chung của các nhà khoa học: Di tích khảo cổ sơ kỳ Đá cũ An Khê là một trong những loại hình di sản văn hóa đặc biệt của nhân loại, một bộ phận quan trọng cấu thành môi trường sống của con người, một tài sản quý giá do các thế hệ trước để lại, tài sản ấy không tái sinh và dễ bị biến dạng bởi tác động của các yếu tố ngoại cảnh. Những kết quả khai quật khảo cổ học tại di tích sơ kỳ Đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai có tầm vóc quốc tế, chưa từng ghi nhận trong khu vực Đông Nam Á thực sự đã gây chấn động giới khảo cổ, làm thay đổi cách nhìn của nhiều nhà khoa học trên thế giới…
PGS.TS Nguyễn Giang Hải, Nguyên Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam cho biết: “Việc phát hiện và nghiên cứu các di tích sơ kỳ đồ đá cũ ở An Khê là vô cùng to lớn, làm thay đổi nhận thức của giới nghiên cứu tiền sử học thế giới về sự tồn tại và con đường phát triển của lịch sử loài người. Chúng ta biết rằng, trước kia người ta cho rằng, sự phát triển người hiện đại đầu tiên từ Châu Âu xuống, nhưng bây giờ với phát hiện ở An Khê thì sự nhìn nhận này phải thay đổi lại, nó từ Đông Nam Á đi lên”.
Qua nghiên cứu và thám sát phân định vùng, các nhà khoa học còn có thêm nhận định: Hệ thống các di tích khảo cổ Đá cũ thị xã An Khê là một thành tố quan trọng không tách rời khu Công viên địa chất toàn cầu Kbang – An Khê và quần thể Tây Sơn thượng đạo. Ba loại hình di tích này sẽ hội tụ thành một hệ thống Di sản lịch sử – văn hóa và thiên nhiên An Khê và là tài nguyên vô giá mà tổ tiên đã để lại cho thế hệ người An Khê hôm nay…
Viện sỹ, GS.TS Anatoly Panteleevich Derevianko, Viện trưởng Viện Khảo cổ học và Dân tộc học Novosibirsk nêu: “Tôi thấy, chúng ta đã làm như thế này là rất tuyệt vời rồi, song để phát huy những di tích khảo cổ này thì cần phải dựa vào dân, vì chính người dân là người trực tiếp hưởng lợi từ những nghiên cứu của các nhà khoa học, vấn đề quan trọng là chúng ta giáo dục cho thế hệ trẻ trong các trường học và cho các cháu đến đây và chúng ta nên làm phong phú hơn các minh họa về giai đoạn lịch sử xa xưa để các cháu biết được, hiểu được và tự hào về mảnh đất của quê hương mình. Và cũng từ các cháu sau này lớn lên có trách nhiệm bảo vệ và phát huy giá trị của những di tích này”.
Hiện nay, việc khai quật và nghiên cứu vẫn đang được các nhà khảo cổ học Việt – Nga triển khai, những tư liệu thu được bước đầu có giá trị quan trọng cho việc biên soạn lịch sử quốc gia, làm cơ sở cho việc trưng bày tại các bảo tàng, hướng tới xây dựng vùng An Khê thành trung tâm nghiên cứu lịch sử văn hóa nhân loại ở tầm quốc gia và quốc tế…
Bà Nguyễn Thị Thanh Lịch, Bí thư Thị ủy An Khê, tỉnh Gia Lai ch biết: “Trong mấy năm qua, chúng tôi đã phối hợp và tạo điều kiện tốt nhất cho các nhà khoa học nghiên cứu, về phía địa phương cũng tiến hành làm các nhà mái che để bảo tồn tại một số điểm khai quật. Chúng tôi kỳ vọng, tại Hội thảo này, đó là chúng ta sẽ có được nhiều nhà khoa học khác trên thế giới đến, đặc biệt là 9 điểm khác, có di tích tương đồng như An Khê sẽ hội tụ các nhà khoa học trên thế giới, để các nhà khoa học có những ý kiến xác đáng nhất, mang tính khoa học nhất, cũng như những ý kiến phản biện để có những thông tin đầy đủ về giá trị của đồ đá cũ tại An Khê”.
Trong 2 ngày 29&30/3/2019, tỉnh Gia Lai phối hợp với Viện Khảo cổ học Việt Nam và Viện Khảo cổ học – Dân tộc học Novosibirsk tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế về sơ kỳ Đá cũ An Khê, với chủ đề: “Kỹ nghệ đá cũ An Khê trong bối cảnh các kỹ nghệ ghè 2 mặt ở Châu Á”. Các nhà khảo cổ học sẽ tiếp tục thảo luận về quá trình tiến hóa của người hiện đại trên các châu lục, cũng như diễn trình, các giai đoạn sơ kỳ Đá cũ được khai phá ở An Khê. Việt Nam rất cần kinh nghiệm quốc tế về bảo tồn và phát huy các di tích khảo cổ tầm thế giới như An Khê, để biến giá trị di sản này thành tài sản du lịch, phục vụ cho chiến lược phát triển kinh tế-xã hội bền vững ở vùng đất An Khê nói riêng, tỉnh Gia Lai nói chung trong giai đoạn mở cửa và hội nhập./.
Song Nguyễn- Đức Hải – R’Piên – Phan Nguyên