Plei Ơi là nơi cư trú của các vị Pơ tao Apui (Vua lửa) cuối cùng. Pơ tao Apui là hiện tượng văn hóa độc đáo của đồng bào Jrai từ nửa cuối thế kỷ XV. Theo truyền thuyết, Pơ tao Apui là người kết nối với thần linh và trời để cầu phúc cho dân làng no ấm, không có dịch bệnh. Mỗi lúc thời tiết khắc nghiệt, các Pơ tao Apuil với thanh gươm thần cùng với các câu thần chú, kết nối với trời để đem lại thời tiết tốt, phục vụ cuộc sống dân làng. Những năm qua, huyện Phú Thiện luôn chú trọng công tác đầu tư bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị của di tích này nhưng chưa xứng tầm vì nguồn ngân sách địa phương có hạn.

Ông Rơ Mah Thuyn – Phó Chủ tịch UBND xã Ayun Hạ, Gia Lai cho biết: “Người dân rất tự hào về các vị vua lửa vì các vị vua lửa gắn liền với việc cầu mưa, cầu mùa màng tốt tươi, cầu may mắn cho dân làng. Chính quyền địa phương tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền cho nhân dân nâng cao trách nhiệm hơn nữa về công tác quản lý, bảo vệ khu di tích này. Chính quyền và nhân dân địa phương mong muốn cấp trên quan tâm đầu tư bảo tồn, phát huy di tích này và xã sẽ giới thiệu những đặc sản về ẩm thực và văn hóa đến với du khách”.

Những giá trị độc đáo của Khu di tích Lịch sử Văn hóa Plei Ơi gồm: Gươm thần do các Pơ tao Apui giữ, Bộ chiêng Ơi Tú, Chư Tao Yang (núi Ba Hòn)… Mới đây, sau khi khảo sát thực tế, Bí thư Tỉnh ủy Dương Văn Trang chỉ đạo: Huyện Phú Thiện cần phối hợp với Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch cùng các ngành hữu quan khẩn trương quy hoạch chi tiết các hạng mục trong khu Di tích Lịch sử Văn hóa Plei Ơi để có cơ sở đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị một cách tốt nhất, kết hợp với hồ Ayun Hạ (ở sát bên) thành tua du lịch hấp dẫn.

Ông Nguyễn Ngọc Ngô – Phó Chủ tịch UBND huyện Phú Thiện trao đổi: “Thực hiện ý kiến chỉ đạo của đồng chí Bí thư Tỉnh ủy khi về thăm và làm việc tại Khu di tích Lịch sử Văn hóa cấp quốc gia Plei Ơi cũng như cụ thể hóa kế hoạch phát triển du lịch của UBND tỉnh, huyện Phú Thiện có kế hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích này gắn với phát triển du lịch. Huyện đã phối hợp với các sở ngành của tỉnh hoàn thiện sơ đồ khoanh vùng khu di tích đang trình UBND tỉnh phê duyệt, sau đó huyện sẽ quy hoạch chi tiết để có cơ sở đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị di tích”.

Huyện Phú Thiện sẽ kêu gọi thu hút đầu tư để xây mới một số hạng mục và trùng tu Khu nhà mồ của các Pơ tao Apul, Ao Ơ Y, bến nước cầu mưa, 33 nhà truyền thống của đồng bào Jrai trong khu di tích. Hằng năm vào tháng tư dương lịch, huyện sẽ tổ chức Lễ hội Cầu mưa- Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và các lễ hội khác cùng với các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch…

Plei Ơi là nơi bảo lưu nhiều yếu tố văn hóa bản địa cổ xưa nhất của Bán đảo Đông Dương. Dù trải qua bao thăng trầm của lịch sử nhưng các Pơ tao Apui gắn với những truyền thuyết huyền bí vẫn luôn giữ vị trí là thủ lĩnh tinh thần của các thế hệ đồng bào Jrai nơi đây./.

Hà Đức, R’Piên, Cao Dũng