Trong văn hóa của người Jrai, nhạc cụ dân gian luôn gắn bó với cuộc sống lao động, sinh hoạt văn hóa tinh thần. Đó không chỉ là nhạc cụ giải trí sau những ngày lao động mệt nhọc mà còn là những nhạc cụ gắn với nghi lễ, tín ngưỡng riêng. Tại buôn Rưng Ma Nin, xã Ia Rbol, thị xã Ayun Pa có một phụ nữ đã lớn tuổi tên là Rcom H’Kliơng dù trải qua bao sóng gió thăng trầm vẫn quyết tâm lưu giữ, bảo vệ chiếc trống thiêng Hgor Knong của gia đình, dòng họ.
Theo tiếng Jrai, Hgor Knong có nghĩa là trống lớn nhất, trống cha. Tang trống được làm từ thân gỗ H’Găi to, được khoét rỗng bên trong. Đây là loại gỗ trước đây chỉ có ở núi Chư Jú thuộc xã Ia Rbol. Hai mặt và suốt dọc thân trống được bịt bằng da trâu. Trống Hgor Knong ở nhà bà H’Kliơng có đường kính mặt trống hơn 1,5 mét, chiều dài thân trống hơn 2 mét. Đây là một chiếc trống thuộc vào hàng lớn nhất, hiếm hoi nhất còn lưu giữ được tới ngày nay tại thị xã Ayun Pa (Gia Lai).
Bà H’Kliơng, xã Ia Rbol, thị xã Ayun Pa cho biết: “Làm ra 1 cái trống phải hơn 1 tháng mới được. Chặt cây phải 3 ngày mới xong. Phải 2 con trâu mới đủ lấy da. Đem trống về nhà phải châm lửa 3 ngày 3 đêm để cúng”.
Hgor Knong là trống thiêng, gắn bó với đồng bào Jrai từ lúc sinh ra đến nghi lễ mừng đầy tháng, tuổi trưởng thành, cho đến lễ mừng thọ hay lễ bỏ mả…. Trống đi kèm với bộ chiêng cúng. Chính vì thế trống và chiêng không thể đưa cho người khác mượn và chỉ người đàn ông trong nhà mới được đánh trống. Khi nghe tiếng trống vang lên theo nhịp điệu rộn ràng thì dân làng biết được nhà có việc vui để kéo đến uống rượu mừng. Còn khi nghe tiếng trống giật đứt quãng, nghe như đau đớn, ai oán thì dân làng đều biết đấy là báo hiệu nhà có chuyện buồn.
Bà H’Kliơng, xã Ia Rbol, thị xã Ayun Pa nói: “Trống này có hơn 200 năm rồi. Bây giờ dù không có giá trị bao nhiêu nhưng mình giữ gìn để con cháu biết được văn hóa, phong tục của dân tộc mình”.
Từ xưa, trống Hgor Knong được coi là một tài sản quý, chỉ những nhà giàu có mới có thể làm trống. Không những thế, trống còn là một vật thiêng liêng, cầu nối với thế giới thần linh. Trống được đặt nằm giữa phòng ngủ và phòng khách, có nhiệm vụ giữ giấc ngủ bình an và chứng kiến những vui buồn của các thành viên trong gia đình.
Ông Nay Pôl, Phó Chủ tịch UBND xã Ia Rbol, thị xã Ayun Pa cho biết: “Để bảo tồn giữ gìn di sản của vô giá của người Jrai là 1 công việc rất quan trọng và gian nan. Mình phải tuyên truyền thuyết phục để người dân lưu giữ lại cho con cháu, hiểu được giá trị để sau này không bị mai một đi”.
Năm nay đã gần 70 tuổi, mái tóc đã bạc trắng như cước nhưng bà H’Kliơng vẫn luôn đau đáu nỗi niềm về gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Dù nhu cầu sử dụng trống không còn nhiều như trước đây nhưng bà vẫn đặt trống tại nơi trang trọng nhất trong nhà và gìn giữ những lễ nghi truyền thống của dân tộc mình như suối nguồn cuộn chảy mãi…
Nhâm Dung, Cao Duy