Đến vùng đất An Khê chúng ta không khỏi ngạc nhiên về các giá trị văn hóa lịch sử lâu đời tại đây, ngoài các di tích lịch sử của Hoàng đế Quang Trung, các mẫu vật, hiện vật có niên đại hàng vạn năm vừa được đoàn khảo cổ học Việt Nam phát hiện trong năm 2016, thì mới đây lại phát hiện thêm “các sắc phong” của thời Vua Tự Đức và Vua Duy Tân, các hiện vật quý giá có giá trị lịch sử này đang được lưu giữ tại đình An Dân, Đình Tân Tạo và Đình An Lũy thuộc thị xã An Khê càng làm phong phú các giá trị văn hóa lịch sử của vùng đất Tây Sơn Thượng Đạo.
Theo thạc sỹ lịch sử Nguyễn Hồng Thắng, cán bộ Phòng Giáo dục và đào tạo An Khê, Đình An Dân trước đây tọa lạc giữa hai bàu Kho và Bàu Lễ, hướng mặt về phía Nam, đó là một cánh đồng rộng lớn màu mỡ, mà người dân đã khai hoang lập thành làng An Dân. Cứ vào ngày 17 tháng 2 (âm lịch) hàng năm, đình tổ chức cúng Quý Xuân rất long trọng. Phụng tế của đình phải trai giới 3 ngày mới được đứng làm chủ bái. Lễ vật cúng là một con heo.
Qua hai cuộc chiến tranh, vào năm 1965 dân làng di dời đình về vị trí hiện tại nay là tổ 8, phường An Bình, thị xã An Khê. Tại đây đã phát hiện hai đạo sắc phong từ thời Vua Duy Tân (năm 1911), hai đạo sắc phong này có chiều dài 1m20, chiều cao 60cm, được làm từ giấy gió, dày, màu vàng đậm, một bề mặt được trang trí hoa văn hình rồng mây màu nhũ bạc, diềm sắc phong rộng 4cm trang trí văn triện.
Bản sắc phong thứ nhất có nội dung : Ngày 8 tháng 6 (nhuận) năm 1911, Vua Duy Tân đã sắc phong Thiên Y A Na diễn ngọc phi tôn thần là thượng đẳng thần và được ban các mỹ tự : “Hoàng huệ phổ thế, linh cảm, diệu thông, mặc trưởng, trang vi, dực bảo, trung hưng”.
Trong năm 1911 vua Duy Tân tiếp tục ban cho thôn An Dân đạo sắc thứ hai. Đạo sắc này có nội dung : Ta ban sắc phong cho thôn An Dân, huyện Bình Khê, tỉnh Bình Định thờ phụng vị Bạch Mã chi thần và Bổn cảnh thành hoàng chi thần. Các ngài đã có công phò nước giúp dân tỏ rõ linh ứng. Ngài Bạch Mã xứng đáng được phong các mỹ tự : “Đôn ngưng, dực bảo, trung hưng chi thần. Ngàu Bổn cảnh thành hoàng xứng đáng được phong : Bảo an, chánh trực, hữu thiện, đôn hưng, dực bảo, trung hưng chi thần”.
Ngoài hai đạo sắc phong trên Đình còn lưu giữ một hộp dài được sơn son thiếp vàng, trên nắp hộp được vẽ 1 con rồng lớn, cả thân hình ôm trọn hộp đựng sắc, đây là chi tiết quan trọng thể hiện sự tinh xảo, tài hoa của thợ thủ công trong cung đình lúc bấy giờ. Lá cờ ngũ sắc được làm thủ công rất cổ, theo các bậc cao niên kể lại thì lá cờ ngũ sắc này có từ lúc sắc thần được vua ban cho dân làng An Dân. Trung tâm của lá cờ đề An Dân Đình bằng chữ Hán. Trên đình là cờ được thêu song long tranh châu, màu sắc trang trí rất hài hòa, uy nghiêm. Trong chính điện, Đình An Dân tuy bị xuống cấp nhưng đây là đình duy nhất còn lưu giữ được những đồ thờ cúng cổ. Trước tủ đựng sắc, là hai thanh đoản kiếm bằng gỗ còn nguyên trong bao, đứng sau cặp hạc lớn bằng đồng như được gởi gắm niềm tin hộ sắc (bảo vệ sắc thần), an dân. Hai bên chánh điện là 2 bộ lễ bộ với 16 món binh khí được sắp xếp theo thứ tự : Lệnh bài, trường quyền (đối với quan văn thì trường quyền có cầm viết), chùy, đao, thương xà, thiết phủ, trường kiếm, đoản kiếm.
Thạc sỹ lịch sử Nguyễn Hồng Thắng cho biết: “Trong quá trình nghiên cứu về lịch sử văn hóa của vùng đất An Khê tôi đã phát hiện tại đình cổ An Dân còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị như : Hai đạo sắc phong của Vua Duy Tân năm 1911, cờ ngũ sắc, hộp đựng sắc, hạc thần và kiếm hộ sắc, những hiện vật vừa được phát hiện góp phần làm rõ hơn lịch sử và văn hóa vùng đất An Khê vùng đất Tây Sơn Thượng Đạo.
Hiện nay, đình An Dân đã xuống cấp nghiêm trọng, nhưng vẫn còn giữ được các câu đối cổ bằng chữ quốc ngữ :
An đình nhơn hòa thần đắc hộ
Dân an lý thịnh phúc trường sinh.
Sau bình phong:
Thần an bảo quốc công dân tạo
Phúc hảo sanh hiền lý bảo an.
Trước chính điện:
Tôn nguyên tự tá nguyện phò thần
Diện mạo uy nghi lập trùng thiên”.
Ông Huỳnh Văn Hiền – Phụng tế kiêm Thủ sắc Đình An Dân cũng cho biết: “Đình chúng tôi còn lưu giữ những hiện vật có giá trị văn hóa-lịch sử, trong thời kỳ chiến tranh phải di dời nên đã xuống cấp nghiêm trọng, cũng mong các cấp chính quyền tạo điều kiện về cơ sở vật chất để bảo vệ những hiện vật có giá trị văn hóa – lịch sử nói riêng đình An Dân, nói chung vùng đất Tây Sơn Thượng Đạo”.
Những hiện vật vừa được phát hiện này hầu như còn nguyên vẹn như: Hộp đựng sắc, cờ ngũ sắc, đoản kiếm hộ sắc, các hiện vật dùng để thờ cúng…đây là những hiện vật quý giá để làm rõ hơn tên, địa danh, khoảng thời gian lập đình, nghệ thuật trang trí, nét đặc sắc của các nghề thủ công truyền thống của vùng đất An Khê giàu truyền thống về lịch sử và văn hóa. Những hiện vật quý giá này cần được các ngành, các cấp có kế hoạch lưu giữ, bảo tồn, tôn tạo nhằm phục vụ cho công tác nghiên cứu lịch sử, văn hóa trên mảnh đất An Khê – Tây Sơn Thượng Đạo.
Trí Đức